خلاصة:
در این مقاله به بررسی،ریشهیابی و سیر تحول یکی از آداب کتابت در اسناد دورهء اسلامی ایران پرداخته شده است.جدا کردن بخشی کوچکی از گوشهء سمت راست پایین اسناد و یا ایجاد انحراف در اضلاع چهارگوش سند به مظور باطل کردن شکل مربع و دفع نحوست تربیع نجومی سنتی کهن در اسناد دورهء اسلامی است. براساس نمونههای موجود اسناد در دورههای پیش از صفوی،صفوی و قاجار میتوان چهار شکل کندن،بریدن،نشان دادن نقص با کج کشیدن خطوط جدول و تا کردن گوشهء پایین سند را ارائه کرد.در این تحقیق،برای اسناد دورهء پیش از صفوی یکصد سند از مجموعه اسناد متعلق به بقعهء شیخ صفی الدین اردبیلی به صورت اتفاقی بررسی گردیده و برای اسناد دورهء صفوی و اسناد دورهء قاجار نیز به چند مجموعه سند چاپ شده بسنده شده است. در این مقاله همچنین اشاراتی که در متون کهن،بهویژه در کتب انشا و ترسل و برخی منابع منظوم به این رسم شده ارائه گردیده است.این باور در فرهنگ مردم دورهء معاصر نیز وجود داشته است. در مورد دلایل انجام این عمل در اسناد،یعنی ایجاد نقص در شکل چهارگوش کاغذ،بیشترین تأکید متون بر نحوست تربیع است و در منابع و متون کهن دورهء اسلامی شواهد بسیاری مبنی بر وجود اعتقاد به نحوست تربیع نجومی وجود دارد.
ملخص الجهاز:
"جدا کردن بخشی کوچکی از گوشهء سمت راست پایین اسناد و یا ایجاد انحراف در اضلاع چهارگوش سند به مظور باطل کردن شکل مربع و دفع نحوست تربیع نجومی سنتی کهن در اسناد دورهء اسلامی است.
در مورد دلایل انجام این عمل در اسناد،یعنی ایجاد نقص در شکل چهارگوش کاغذ،بیشترین تأکید متون بر نحوست تربیع است و در منابع و متون کهن دورهء اسلامی شواهد بسیاری مبنی بر وجود اعتقاد به نحوست تربیع نجومی وجود دارد.
در میان سندپژوهان معاصر،اولین بار هریبرت بوسه (HERIBERT BUSSE) در بررسی فرامین صفوی این موضوع را مورد توجه قرار داده و به نقل از شاردن این امر را خرافی و نشان ناقص بودن امور دنیایی میداند و مینویسد: در بعضی فرمانها،گوشهء سمت را ست آن بریده شده است.
پس این پردهء ازرق صنمی مه روییست که ز نور رخش انجم همه زیور گیرند ز احتراقات و ز تربیع و نحوست برهند اگر او را سحری گوشهء چادر گیرند23 نتیجه جدا کردن بخشی کوچکی از گوشهء راست پایین اسناد،و یا ایجاد انحراف در اضلاع شکل چهار گوش سند به منظور باطل کردن شکل مربع و دفع نحوست تربیع نجومی،سنتی کهن در اسناد دورهء اسلامی است.
*** یادداشت نامهء بهارستان در همین دفتر از مجله،در دو رسالهء قدیمی و بهطور جداگانه به این سنت تاریخی(یعنی چیدن کنار کاغذ)اشاره شده است که با کسب اجازه از مؤلف محترم مقاله،برای اطلاع خوانندگان گرامی نقل میشود: *«آلات کتابت و بیان آداب و عادات دبیری»(برگرفته از نسخهء خطی تحفهء جلالیه)،تألیف محمد بن علی ناموسخواری (تألیف اوایل سدهء هشتم ق)(همین دفتر،ص 71):«و چون نامه نوشته شود،از کنار کاغذ در آخر مکتوب از جانب وحشی پارهای پاره کند تا شکل مربعی باطل گردد»."