ملخص الجهاز:
"در ادامه،به معرفی و توضیح شهرهای تاریخی استانها میپردازد که در زیر به اختصار به آنها اشاره میکنیم: استان آذربایجان شرقی: بعد از توضیح موقعیت جغرافیایی استان آذربایجان شرقی و نقش آن در تاریخ فرهنگی و سیاسی ایران،به شهرستان بستانآباد و قرار گرفتن آن در محل شهر تاریخی اوجان(براساس سفرنامههای اوایل اسلام و کتابهایی نظیر نزهه القلوب حمد الله مستوفی)و غار آغبولاق اشاره میشود.
استان ایلام: در این بخش با آثار ارزشمند این استان باستانی آشنا میشویم که عبارتند از:کاخ فلاحتی،مجموعهی کاخ قلعه والی،قلعهی قیران،تپهی ورده کبود،سنگ نوشتهی آشوری گلگل،سنگ نوشتهی تنگهی قوچعلی، سنگ نوشتهی تخت خان،سنگ نوشتهی قلعهی والی،و همچنین کوه اهوران،کوه بانکول،کوه شره زول،درهی ییلاقی هفتاد میشخاص،و ایجاد بازار در روستاهای همجوار به عنوان محلی برای مبادله و عرضهی محصول و کالا احتمالا نخستین پیشنمونهی شهر را ایجاد کرد شهرهای ایرانی گورستانهای کان گنبد و چنار.
در پایان نیز با بنادر و مکانهای تاریخی وگردشگری این منطقه آشنا میشویم که عبارتند از:بندر پدیدهی مهم شهرنشینی و شهرسازی در ایران و شناخت و معرفی بافتهای شهری و چگونگی دگرگونیهای آن با توجه به تمامی جنبههای امر،براساس پایههای علمی، کاری است که مدت زیادی از آن نمیگذرد شهرهای ایرانی جاسک(کوه بشاگرد،رودخانهی جگین)،بندر لنگه(عمارت فکری،قلعهی لشتان،شهر باستانی گنگ)،جزیرهی قشم(قلعهی پرتغالیها)،جزیرهی کیش(خانهی اعیانی،شهر زیرزمینی کاریز)،جزیرهی هرمز(قلعهی پرتغالیها)،و جزیرهی میناب(پنجشنبه بازار).
استان سیستان و بلوچستان: جایگاه ویژهی این منطقه در تاریخ و اساطیر ایران بر کسی پوشیده نیست و نویسنده نیز ضمن اشاره به این مطلب،به معرفی شهرهای چابهار،زابل و زاهدان میپردازد و برخی مکانهای تاریخی این استان را معرفی میکند که عبارتند از:میل قاسمآباد،شهر سوخته،شهر باستانی زرنج،دهانهی غلامان (زابل)،قلعهی سام،قلعهی تیمور،کاروانسرای رباط شورگز،مسجد شاه علی و زیارتگاه ملک سیاه(زاهدان)."