ملخص الجهاز:
"-6 ملاکها و اصطلاحات در بیان بنیاد آغازی سکونتگاه271: برای تبیین پیدایش اولیه آبادیها،یعنی شکل،ساختار و کارکرداجتماعی-اقتصادی آنها و برای بیان رویدادی که سببساز آبادیاولیه شد و به توسعه آتی آن انجامید،سه عامل زیر واجد اهمیتاصلی هستند: الف)اندازۀ جماعت(اجتماع)272محلی خودگردان نونشین (بنیانگذار یا بنیانگذاران آغازین آبادی)؛ ب)نوع اقتصادی و اجتماعی جماعت273(اجتماع محلیخودگردان نونشین)؛ پ)میزان و نوع برنامهریزی274 ملاکهای فوقالذکر نه تنها در شناخت خود آبادی،بلکه در موردزمینهای که در آن آبادی پدید آمده است،یعنی چشمانداز فرهنگینیز به کار میرود.
بر پایۀ اینمطالعات،دورهبندی گسترش آبادی را در کارکردهای مرکزیمیتوان به قرار زیر انجام داد: الف)دورۀ متقدم تاریخی و دورۀ آغازین قرون وسطا از زمانرومیها تا پایان قرن هشتم و آغاز قرن نهم میلادی303 ب)دورۀ قرون وسطای گسترش و آبادانسازی سرزمین بینقرن نهم و قرون دوازدهم و سیزدهم میلادی304؛ پ)دورۀ قرون وسطای متأخر گسترش و آبادانسازی سرزمیناز قرن سیزدهم تا قرن چهاردهم305؛ت)دورۀ متروک ماندن سکونتگاههای روستایی در قرونوسطای متأخر و دورۀ متقدم جدید(قرن چهاردهم و پانزدهم)306؛ ث)دورۀ جدید متقدم(قرون شانزدهم و هفدهم)گسترش وآبادانسازی سرزمین307؛ ج)دورۀ صنعتی و پساصنعتی گسترش سکونتگاهی308؛ هریک از دورههای توسعۀ آبادیسازی از طریق گسترش،رکودو یا کاهندگی منطقهای سکونتگاهها و خود سکونتگاهها،و نیز ازنظر ملاکهای خاص توسعه و ساختار جمعیت،مناسبات کارکردیو...
سکونتگاههای با توسعۀ منفی334(در حال پسرفت)؛ مثبت،راکد و یا منفی به این معنی که آبادی برحسب: -شمار کارکنان؛ -گردش کار نولید و توسعه کمی و کیفی محلهای اشتغال؛ -توسعۀ کارکردهای مرکزی(فوق محلی)؛ -توسعۀ زیرساخت محلی؛ -تعداد جمعیت است که رشد مییابد یا در حال رکود یا پسرفتاست."