ملخص الجهاز:
بیشینه کردن نفع شخصی و حصول حداکثر سازگاری میان انتخابها، در صورتی امکانپذیر است که فاعل بتواند به طور کامل پیامدهای افعال خویش را بشناسد؛ اما با توجه به پیچیدگی روابط انسانی و بخصوص واکنشهایی که انسانهای دیگر نسبت به کنش یک فرد از خود بروز میدهند، شناخت کامل پیامدها بسیار دشوار است و معمولا انسانها به چنین محاسبات دشواری تن در نمیدهند؛ بلکه معمولا بر مبنای محاسبات سرانگشتی تصمیم میگیرند و در نتیجه بیشینهساز نیستند، از این رو الگوی ارضا که مبتنی بر عقلانیت مقید و مشروط است، ارائه شده است.
آیا این الگو بر رفتار افراد یک جامعه دینی نیز منطبق میگردد یا نه؟ با توجه به ویژگیهایی که برای این الگو بر شمردیم، منافع شخصی در آن منحصر به منافع دنیایی است، زیرا فرض اطمینان به پیامدهای افعال و اطلاع کامل از آنها در مورد پیامدهای قابل محاسبه متصور است و پیامدهای دنیایی از این قبیل هستند، هر چند پارهای از آنها با صعوبت محاسبه شوند، اما بسیاری از پیامدهای اخروی بدون الهام از وحی قابل پیشبینی نیست و نمیتوان نسبت به آنها اطلاع کامل و قطع و اطمینان پیدا کرد.
در پاسخ میتوان گفت: گرچه با این سخن، فرض «اطمینان در پیامدهای افعال» حاصل میگردد، اما در این صورت نیز تصمیمگیری افراد مسلمان در مواردی که درک و فهم آنها از تشخیص راه صحیح بازمانده است، فاقد استدلال و بیان رابطه علی و معلولی میان افعال و اهداف است و در نتیجه رفتار، روشمند نخواهد بود و مسلمانان در این موارد به طور تعبدی بر طبق دستورات و فرامین دین عمل میکنند.