خلاصة:
در حقیقت،هر دانشی باید فلسفه و دلیلی برای پیدایش و توسعهی ابعاد مختلف آن وجود داشته باشد.یکی از علوم اسلامی که فلسفه نیز دارد،اصول فقه است. فلسفهی اصول فقه،دانشی است که به نقد چیستی،ساختار،روش،مبادی، موضوعات،ادله و غایات اصول فقه میپردازد.این دانش،دارای سه محور کارکردی است؛ابتدا توصیف و تعریف موضوعات مورد نظر خود را مطرح میسازد و سپس به کار سنجشگری و نقد آنها میپردازد و آنگاه چنانچه لازم ببیند؛راهکارها و توصیههایی برای بهبود علم اصول و کارآمدتر شدن آن در استنباطهای فقهی ارایه مینماید. منابع اصلی فلسفهی اصول فقه و اصول،همان کتاب و سنت است و از ادلهی چهارگانه قرآن،سنت،عقل و اجماع در مقام استدلال بهره میگیرد.غایت و اهدافی که در فلسفهی اصول فقه پیگیری میشود به دو صورت قابل دستیابی است؛یا این که این دانش در مقام ناظر به اصول فقه مینگرد که در این صورت غایت آن شناخت علم اصول از حیث ماهیت و ساختا،روش،مبادی و موضوعات و ادلهی آنها میباشد و در صورتی که به عنوان مابعد طبیعت مدنظر قرار گیرد،غایت آن رسیدن به امکان و وقوع و ملاکهای این دو و حدود و شروط نظریههای اصول فقه خواهد بود.
ملخص الجهاز:
"الف-توصیف و تبیین: هرچند همانگونه که پیشتر و به خصوص در تعریف فلسفهی اصول فقه گفته شد وظیفهی اصلی فلسفهی اصول فقه بررسی و تحلیل ساختار و سیستم اصول و روش کار آن و مبادی و موضوعاتی است که در این علم مطرح میباشد و نیز ادله و غایات اصول فقه را نقادانه مورد داوری قرار میدهد،اما برای ورود به این مباحث گاهی ناچار میشود مسایل و موضوعات مورد بحث را توصیف کرده و سپس به بررسی و تحلیل و یا ترکیب بخشهایی از آنها بپردازد.
»(رک؛عابدی شاهرودی،81-71) 8-سرفصلهای فلسفهی اصول فقه سرفصلهای نهادین فلسفهی اصول فقه بدین قرار است: 1-شناخت ماهیت اصول فقه از جایگاه ناظر و با التفاف به شناخت علم فقه؛ 2-شناخت ساختار اصول فقه چونان علم آلی انضباطی و استنباطی؛ 3-استخراج منابع و مبادی و بررسی و بازشناسی و سنجش ادله و مسایل آن؛ 4-استخراج انواع کلی مسایل آن؛ 5-شناسایی غایت اصلی آن؛ 6-دلیل تفصیلی نیاز مجتهدان به اصول فقه برای استنباطهای فقهی چه بر مسلک اصولی و چه بر مسلک اخباری؛زیرا در مسلک اخباری نیز استنباط فقهی بر پایهی مبانی کلی استوار است،از این رو اجتهاد عام در هر دو مسلک وجود دارد؛گرچه اجتهاد اخباری به طور مبنایی متمایز از اجتهاد اصولی است؛ 7-پژوهش و استخراج امکانهایی که اصول فقه برای حل معضلهای استنباطی فراهم میسازد؛ 8-تحقیق و سنجش انواع پیوند علم اصول با دیگر علمها؛ 9-سنجش موقعیت عقلی،چونان یکی از ادلهی چهارگانهی شرعی در فقه و در اصول فقه و سنجش عقل با دیگر ادلهی چهارگانه؛ 01-سنجش و داوری از جایگاه ناظر دربارهی معضلهای اصول فقهی."