خلاصة:
در نیمهی دوم سدهی هفتم هجری/سیزدهم میلادی تاریخ سیاسی ایران، دولت مغولی ایلخانان شکل گرفت.از همان آغاز مناسبات نه چندان دوستانهی ایلخانان با همسایهی غربیشان،دولت ممالیک مصر،باعث نضج گرفتن گروههای فراری و پناهجویی از جانب طرفین گردید. در این میان دستههایی که از سمت قلمروی ایلخانان به سوی مصر میگریختند در منابع عربی با عنوان وافدیه و مستامنین معرفی شدند یکی از مهمترین امواج پناهخواهان،وافدیهی اویراتیه به سال(695 هـ1296/ م)هستند. نوشتار حاضر بر آن است تا موضوع وافدیهی اویراتیه را با هدف بررسی چگونگی عصیان،مخالفت،علل فرار و جایگاه و موقعیت این گروه در قلمرو ممالیک با بهرهگیری از روش تحقیق تاریخی و نگاهی توصیفی و تحلیلی به این مقوله مورد بررسی قرار دهد.
ملخص الجهاز:
"نحوهی شکلگیری این موج از فراریان به این صورت بود که گروهی موسوم به طایفهی اویراتیه(اربدانیه)(بناکتی،8431:463)1به فرماندهی طوغای(طرغیه یا طوقای گروکان،شوهر دختر منکو تیمور پسر هلاکو خان)به سمت مصر فرار کردند و به سلطان زین الدین کتبغا پناهنده شدند(نویری،بیتا:5883،2243؛ابن خلدون،8631:706/4-606؛ همدانی،بیتا،919/2؛عسقلانی،4141 ق-3991 م؛172/3-072؛آشتیانی،4831:172-072)ورود این گروه از مغولان به شام در منابع عربی تحت عنوان«الوافدین العویراتیه»ذکر شده است(ابن الوردی،7141 ق:432/2-332)منوچهر مرتضوی این واقعه را تحت عنوان مشتعل گشتن آتش زیر خاکستر که همان خصومت دیرینهی میان دولت ایلخانی و سلاطین مصر و شام میباشد بیان کرده است.
نویری نیز دربارهی بهکارگیری این گروهها ذکر میکند که: «امرا فرزندان جوان آنها را برای خدمت کردن در اختیار گرفتند آنان از زیباترین مردم بودند و سربازان با دختران آنها ازدواج کردند و بقیهی آنها برای ممالیک خدمت میکردند»(بیتا،6883) بنابراین گروهی از آنها نیز علاوه بر خدمت در سپاه و ارتش و مقامهای مختلف،به عنوان خدمتگذار در دیگر جاها مشغول به فعالیت شدند نکتهی آخر در مورد وافدیهی اویرات اینکه شاید آنان باعث سقوط سلطان مصر،ملک العادل کتبغا از سلطنت شدند کتبغا که مملوک مغول الاصل قلاوون بود خود را به عنوان عضو کوچک و نمایندهی ذینفع وافدیه معرفی کرد و همین امر باعث شد تا رقیب او لاچین حمایت نخبگان و برگزیدگان مملوکان را جهت مقابله با وی و نفوذ وافدیه به دست آورد (Daly Petry,1988:258-259) و در نهایت مقدمات عزل وی از سلطنت را فراهم آورد."