خلاصة:
روایات بسیاری از پیامبر صلی الله علیه و سلم و بزرگان صحابه در متون روایی،جغرافیایی و تاریخی مسلمانان به ویژه تاریخ های محلی،در مدح یا قدح اقوام،شهرها و منطقه های گوناگون آمده است؛چنان که برخی از نویسندگان،در فصل ویژه ای از کتابشان،از فضایل و مناقب شهر خاصی یاد کرده اند.پاره ای از این روایات،به پیش بینی بخشی از روی دادهای آینده و برخی دیگر از آنها،به تاثیرگذاری مردم شهر یا قومی خاصی در حفظ اسلام و نکوداشت آنان می پردازند.تطبیق این روایت ها با روی دادهای تاریخی،این پرسش را پدید می آورد که آیا اختلاف های سیاسی-مذهبی و تنوع نژادی جامعه اسلامی،در رواج چنین اخبار و احادیثی تاثیر گذارده است؟این نوشتار با بازبینی اوضاع سیاسی،اجتماعی و مذهبی جامعه اسلامی در قرن های یکم تا چهارم هجری قمری،می کوشد که درستی یا نادرستی سه فرضیه را درباره تاثیرگذاری عامل های زیر در فضیلت سازی برای شهرها و قوم ها بررسد:1.گرایش های قومی؛2.انگیزه های سیاسی(رقابت برای کسب قدرت و مشروعیت سیاسی)؛3.اختلاف های مذهبی.
ملخص الجهاز:
"انگیزههای فضیلتسازی برای اقوام و شهرها منصوره کریمی قهی* کیده {IBروایات بسیاری از پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و بزرگان صحابه در متون روایی،جغرافیایی و تاریخیمسلمانان به ویژه تاریخهای محلی،در مدح یا قدح اقوام،شهرها و منطقههای گوناگونآمده است؛چنانکه برخی از نویسندگان،در فصل ویژهای از کتابشان،از فضایل ومناقب شهر خاصی یاد کردهاند.
اگرچه جایگاه مهم مکه و مدینه در اندیشه همه مسلمانان و حضور اصحاب آشنا بااحادیث و روایات پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم در آن،کمتر زمینه تفاخرجویی و رواج احادیث ساختگی را درفضیلتسازی برای این دو شهر فراهم میآورد،رویدادهای پس از رحلت او،سرآغازدودستگی مسلمانان،دور شدن آنان از باورهای واقعی اسلام،روی آوردنشان به سنتهایعرب جاهلی و از میان رفتن وحدت اسلامی به شمار میرفت.
همچنینابو هریره از ابن عباس نقل میکند: پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم را دیدم درحالیکه چشم به آسمان دوخته بود،گریست و در حق مردمقزوین سه بار فرمود:خدای برادرانم را در قزوین بیامرزد!از او پرسیدم:برادرانتدر قزوین کیانند؟فرمود:مرا در قزوین برادرانی است.
سفیان ثوری در فضایل دمشق نقل میکند:«یک نماز در مسجد دمشق برابر باسی هزار نماز است3»و از پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم روایت شده است:«تا چهل سال پس از آنکه همهدنیا ویران گردد هنوز در دمشق خدای را خواهند پرستید4».
روایات دیگری نیز از رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم درباه بغداد نقل شده که اوضاع این شهر را درآینده پیشبینی و توصیف کرده است: پسر عموهای من در مشرق بین دجله،دجیل،قطربل و صراه،شهری بنا خواهند کرداز آجر،چوب و طلا و اشرار امت من در آن ساکن میشوند،اما به دست سفیانینابود خواهند شد7."