خلاصة:
کتابخانه در جامعهء اسلامی از مؤسساث مهم در رشد و توسعهء تمدن اسلامی است. با گسترش تمدن اسلامی شمار و انواع کتابخانه ها فزونی یافت. این کتابخانه ها مبتنی بر کتابخانه های عمومی اختصاصی، مدارس . مساجد. حکام و شخصی بوده که توسط خلفا. امراء و حاکمان تاسیس شده بود. در این مقاله، جنبه های متنوع توسعه آموزش و پرورش و استقرار کتابخانه به منزله سازمانهای کمک آمرزشی مورد ارزیابی قرار گرفته و فهرستی از کتابخانه های مهم جهان اسلام درگذشته تاریخی ارائه می شود.
ملخص الجهاز:
"این کتابخانههامشتمل بر انواع کتابخانهها:عمومی،مساجد،مدارس و بیمارستان یا کتابخانههای حکومتی1بود که به توسط خلفاء امرا و حکام،و موارد شخصی متعلق به علمایمذهبی،فقها و دیگران تأسیس شده بود.
(13) کتابخانۀ مذکور(که شمار فهرستهای آن به تنهایی چهلو چهار جلد بود)توسط خلیفه اموی حکم ثانی بوجود آمد،خلیفۀ مزبور علاقۀ زیادی به ایجاد وگسترش این کتابخانه به منزلۀ یادگاری از خویش داشت.
(14) یاقوت نقل کرده که کتابخانۀ صاحب بن عباد(متوفی 385 ه ق)دارای 6200جلد کتاب بود که فهرستهای آن به تنهایی شامل ده جلدی میشد.
(18)مورخ معروف ابو شامه،مؤلف کتاب الروضتین تمامکتابخانۀ شخصی خود را که مشتمل بر شمار زیادی از کتابها در موضوعات متنوع(1)- Al. Barlali &%03815BTKG038G% اسلامی بود به این کتابخانه(العادلیه)اهداء کرده بود.
او تعداد زیادی از کتابهای عربی اصل و ترجمه و نیز کتابهایی به زبانهای دیگر که اکثر آنها را در طول فتوحات در سرزمین روم و در بازارهای آسیاییو نقاط دیگر فراهم آورده بود به این کتابخانه افزود.
این مغازهها نهفقط محلی برای استنساخ و تجلید بود،بلکه یکی از بزرگترین اماکن وعظ علماء وشعراء و محل دیدار افراد صاحب فرهنگی بود که خود را با هر مطلب جدیدی دردنیای کتاب سرگرم میکردند.
یاقوت توصیف این کتابخانه را با چنین بیانی ارائه میکند:"اینکتابخانه مشتمل بر یک مجموعۀ کتاب در تمام علوم بود.
7. دار العلم:تأسیس توسط شاپور بن اردشیر در بغداد به سال 383 ه ق شمار کتبآن به ده هزار جلد میرسید که فهرست خاصی برای آنها تهیه شده بود.
علاوه بر نقشهای مورد اشاره که به وسیلۀ کتابخانه در جامعۀ اسلامی در طولقرون ایفا گردید،کارکردهای بسیاری که این کتابخانهها فراهم میآورند،متنوع بود."