خلاصة:
اندیشمندان در طول تاریخ، نقش موثری در حیات سیاسی جوامع داشته اند. به همین جهت حکومتگران با آگاهی از نقش و جایگاه مهم آنان، برای سهولت سلطه بر جامعه و کسب مقبولیت و مشروعیت، تعامل با اندیشمندان و همراه ساختن حیات فکری جامعه را با حکومت ضروری می دانسته اند؛ اما این تعامل دوجانبه همیشه به سود طبقه حاکم نبوده، بلکه گاهی تفکر گروهی از اندیشمندان در مقابله با حکومتگران، موجب تضعیف یا حتی سقوط آنان گردیده است. مقاله حاضر، تعامل حکومتگران اموی و اندیشمندان جامعه را بررسی می کند و چگونگی شکل گیری، هدف و تاثیر گذاری هر یک از گروه های فکری مانند اهل حدیث، مرجئه، جبریون و قدریه را در دوره امویان تبیین می نماید و مدلل می سازد که اندیشمندان جامعه اسلامی درتعامل با خلفای اموی یکسان عمل نکرده اند. چنان که گروهی از اندیشمندان در خدمت خلفای اموی قرار گرفته و به ابزاری برای توجیه حکومت آنان تبدیل شدند، و در مقابل، گروهی دیگر به نقد خلفا و خلافت اموی پرداختند و منشا تغییر و تحولاتی در جامعه اسلامی گردیدند
ملخص الجهاز:
آیا شکل گیری تفکرات مخالف خواسـته هـای خلفـای امـوی توانسـت در ساختار سیاسی و اقتدار امویان تاثیر داشته باشد؟ فرض بر آن است که هر چند حیات فکری جامعه اسـلامی در اوایـل ایـن دوره بیشترین حمایت را از خلفای اموی داشت و متفکران در جهت خدمت بـه تثبیـت و بقای خلافت امویان گام بر می داشتند، ولی در اواسـط ایـن دوره بازتـاب افکـار و اعتقادات متفکران اسلامی مستقل و مخالف با امویان، بیشترین تاثیر را در آگاه کردن جامعه ، از جمله گروهی از خواص سیاسی و خاندان اموی، داشـت کـه بـه تغییـر و تحولاتی در جامعه اسلامی انجامید.
از نظر معاویه آنچه به دست آورده بود حکومتی دنیوی بود، نه معنوی و در خـور جانشینی پیامبر اسلام؛ زیرا او به مردم کوفه گفته بود« به خدا سوگند، مـن بـا شـما برای بر پاداشتن نماز، روزه داشتن ، به جا آوردن حج و ادای زکات نجنگیدم، بلکـه جنگیدم تا بر شما فرمان برانم و خداوند آن را به من داد، در حـالی کـه شـما اکـراه داشتید».
در سپاه عبدالرحمن بن محمد بن اشعث ، چند تن از مرجئه حضور داشتند، از جمله ابن ابی لیلی ( ابن سعد،٦/ ٥٦٠) و ذر بن عبدالله ( همو،٦/ ٧٤٨) و عون بن عبدالله بن عقبه ( همو،٦/ ٧٦٩)؛ و نیز در سپاه یزید بن مهلب ، ثابت بن قطنه ( ابوالفرج اصفهانی ، مقاتل الطالبین ، ٢٢) و ابورؤبه ( طبری، ٥٩٣/٥ ؛ ابن خلدون، ٢/ ١٣١) ٢.
(
, 
, 
)
