ملخص الجهاز:
"یلواج ظاهرا به بازسازی و عمران شهر پرداخته بود و شهر سامان گذشته خود را تا حدودی بازیافته بود،زیرا جوینی مینویسد که«در زمان محمود یلواج بخارا آباد شد و اهالی که از شهر گریخته بودند،به آنجا بازگشتند».
جالب اینجاست که محمود و شمسالدین محبوبی بیسلاح به مقابلهء آنان رفتند،زیرا شایع شده بود که هرکس علیه وی اقدامی انجام دهد،خشک میشود!لشکریان مغول که کم و بیش به خرافات اعتقاد داشتند با احتیاط دست به شمشیر میبردند.
نکتهای که در اینباره جلب نظر میکند، نخست،زیرکی محمود و آشنایی کامل او به روحیات بخاراییان بوده است، دوم آنکه محمود در مدت حکومت بسیار کوتاهش در بخارا برخلاف سنجر ملک که برضد اشراف و خاندان قدرتمند برهان شورش کرده و رهبر آنان را از آنجا رانده بود،با امیران و اشرافی که با او از در مصالحه و مساعدت درآمدند،بخوبی رفتار کرد و آزاری به آنان نرساند و مناصبی نیز اعطا کرد.
به احتمال زیاد اگر مغولان شدت عمل به خرج نمیدادند و به جنگ او نمیرفتند،محمود نیز از نبرد با آنان پرهیز میکرد زیرا با ذکاوتی که او داشته به طور یقین آ‘اه بوده که از مقابله با لشکریان مغول عاجز است و میدانسته است که جنگیدن با آنان هیچگونه ثمری جز کشتار اهالی بخارا و ویرانی بیشتر شهر دربر نخواهد داشت.
قیام تارابی نیز مانند بسیاری از قیامها در تاریخ ایران نتوانست برنامه و هدف خاصی را دنبال کند و حکومت چند هفتهای وی جز خرابی و کشتار بخاراییان ثمری دیگر نداشت و اگر مداخلهء بهموقع و کاردانی محمود یلواج در میان نبود،پیامدهای قیام تارابی ابعاد دهشتانگیزی برای مردم بخارا بهبار میآورد."