مقدمه ای بر تحول و تطور فهرستنویسی در متون کهن مقالة

مقاله حاضر به بررسی شکل‌گیری فهرستنویسی 2P}و نمایه‌پردازی در صنعت کتاب و کتابت می‌پردازد.از دیر زمان، نویسندگان در نقش خالقان متون، و نساخان و ناشران، در مقام کسانی که این متن‌ها را در اختیار خواننده قرار می‌دادند، دغه‌غه راهنمایی خواننده به درون کتاب را داشته‌اند.در این مقاله، شکل‌گیری و تکامل فهرستنویسی از گذشته تا امروز با استناد به نمونه‌ها و متن‌های کهن فارسی پی گرفته می‌شود.در براعت استهلال‌های بعضی قصص، مقدمه‌های کوتاه برخی مطالب و آغاز نامه‌های کتاب‌ها، شیوه‌های ابتدایی نمایه‌پردازی دیده می‌شود.در اوایل قرن سیزدهم و حکومت قاجارها، با نخستین کتاب‌هایی که به شیوه امروزین، فهرستنویسی و نمایه‌بندی را به کار گرفته‌اند، برمی‌خوریم.در مقاله حاضر به عوامل دیگری از قبیل رکابه‌نویسی و حاشیه‌پردازی و...که به نوعی در نشان دادن محتوای متن به خواننده کمک می‌کنند، نیز اشاره می‌شود.

"راهنمایی به درون بخش‌ها(کتاب‌های یک مجموعه) برای ورود به درون متن، گاه نویسنده یا شاعر، با تقسیم کتاب به بخش‌هایی، آنها را نامگذاری می‌کرد تا با چینش منظم مطالب، دسترسی به آن بخش‌ها را آسان‌تر بکند همان کاری که حمداله مستوفی در مقدمه ظفرنامه خود انجام می‌دهد: « چو در شخص مردم سه آمد نفوس سه پیرایه کردم بر این نوعروس‌S} نهادم نهاد سخن بر سه قسم روان است شعر و حکایت چو جسم‌S} ز هر قسمی آمد کتابی پدید در خانه بخردی را کلیدS} که آن خانه زین گفته آبدار شود رشک مینو و خرم بهارS} کتاب نخستین ز کار عرب پدید آمده نکته‌های عجب‌S} به"اسلامی"آن را لقب آمده چو اسلام از اهل عرب آمده‌S} کتاب دوم شرح حال عجم در او گشته پیدا ز بیش و ز کم‌S} به"احکامی"آن را نهادم به نام چو بر حکم دین آن دول شد تمام‌S} کتاب سیو آمده از مغول فروزنده چون از چمن برگ گل‌S} به"سلطانی"آمد مرآن را خطاب چو دارد به سلطان دین انتساب»(17:20 و 21)S}. آغاز کتاب فهارس ناسخ التواریخ شورای اسلامی است به نام کراسة المعی این کتاب که به وسیله افضل الملک غلامحسین بن مهدی خان زندی در قرن سیزدهم و عهد قاجار تألیف شده است درست همانند کتاب‌های عصر حاضر پانزده صفحه از صفحات آغازین خود را به فهرست اختصاص داده است، به طوری که در سمت راست صفحه موضوع مورد بحث و در سمت چپ صفحه شماره صفحاتی از کتاب که این موضوع در آنها بحث و گسترش داده شده است، آورده شده بدون اینکه نیازی به توضیح بیشتر باشد، توجه خواننده را به تصویر صفحه اول این فهرست جلب می‌کنم(13:1)."