خلاصة:
با آغاز غیبت کبرا علاوه بر نیابت علمی، زمینه برای نیابت مالی و سیاسی نایبان عام از امام غایب( به وجود آمد؛ با طولانی شدن غیبت و تعطیل ماندن حکم دینی خمس، نایبان علمی امام غایب( ابتدا در جایگاه فرد امین و سپس به عنوان فرد فقیه و نایب امام، مسؤولیت اموال مربوط به امام( را برعهده گرفتند. از سوی دیگر با گذشت زمان زمینه برای طرح جدیتر نیابت سیاسی در شکلی منسجمتر و در قالب ولایت فقیه فراهم شد. در پی پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق عملی ولایت فقیه به عنوان شکل تکامل یافته مرجعیت تقلید و نیابت عام، مرحله تثبیت و جامعه پذیری مردم نسبت به آن در حال وقوع است.
By the beginning of the major occultation، beside the scholastic representation on behalf of the occulted Imam، the ground was paved for their financial and political deputyship، as well. With prolongation of occultation and suspension of the religious statute of quint (Khums)، scholastic representation of the occulted Imam (a)، firstly، as trusty ones and secondly، as jurisconsults and assistants of Imam have taken the responsibility of the properties related to Him. By the passage of time، from another hand، the ground was prepared for a more serious and more coherent design for political representation in the framework of supreme leadership. After the victory of Islamic revolution of Iran and realization of Vilayat faqih as an developed form of Marja'iyyat Taqlid and general deputyship، the process of its establishment and its sociability is going to occur.
ملخص الجهاز:
"علاوه بر آن، تغییر منزلت عالمان دینی در این دوره، از راویان (که اقتضای عصر ظهور و آغاز عصر غیبت بود) به مجتهدان (که اقتضای عصر غیبت و مسائل مستحدثه این دوره بود)، باعث پویایی فقه و رشد مرجعیت و توجه به مسائل سیاسی دین شد؛ چنانکه با تشکیل دولتهای شیعی در قرنهای چهار، پنج و شش هجری، برخی مشکلات برطرف گردید و برای شیعه فضای فتوای محقق حلی در کتاب المعتبر و در کتاب شرایع الاسلام، دریافت آن از سوی فقیه و صرف آن در سهم سادات است.
علما و فقهای شیعه به مرور زمان این حقوق ویژه [اجرای حدود، امامت نماز جمعه، جمعآوری وجوه شرعی، صدور حکم جهاد] را به خود اختصاص دادند؛ جریانی که قرنها ادامه یافته است، کلینی در زمان آل بویه، شیعیان را برای دریافت مجموعه نظراتی که فقها در خصوص مسائل حکومتی و نیابت سیاسی بیان کردهاند و مشاهده تحولات تدریجی آن طی قرون گذشته تا قرن سیزده هجری کتاب گرانسنگ فقیهان امامی و عرصههای ولایت فقیه اثر محمدعلی قاسمی و همکاران پیشنهاد میشود.
در پایان، توجه به این نکته مفید است که اگر تا پیش از انقلاب اسلامی، دستکم این نگاه غالب بود که در عصر غیبت، تشکیل حکومت دینی امری بعید یا محال است و نیابت عام از امام غایب( فقط در چارچوب مرجعیت تقلید معنادار بود، انقلاب اسلامی مدل جدیدی از نیابت را که معنای نیابت را بیشتر از گونة قبلی خود دارا است، عرضه کرد و مورد پذیرش شیعیان قرار گرفت."