علی رضاخان عضدالملک و وقایع بعد از فتح تهران مقالة

در این مقاله، نقش علیرضا خان عضدالملک در یک سال و اندی پس از فتح تهران بررسی می شود. از آن جا که این شخصیت، از رجال قدیمی دربار قاجار به شمار می رفت و از زمان ناصرالدین شاه دارای مناصب و مقامات متعدد بود، چرخش سیاسی و همکاری و نزدیک شدن وی به رهبران آزادیخواه نهضت مشروطه، جالب توجه است. این چرخش، باعث شد تا اغلب رهبران مشروطه خواه با هر نوع گرایش فکری، وی را به یکی از مهمت رین مناصب آن دوران (نیابت سلطنت) انتخاب کنند. نتیجه گرفته می شود شخصیت معتدل و روحیه کدخدامنشانه او، نقش اساسی در اتفاقن ظر همه جناح های مشروطیت نسبت به وی داشته با اینکه درک کافی از موقعیت سیاسی داخلی و خارجی ایران نداشته است.

"از آن‌جا که این شخصیت،از رجال قدیمی دربار قاجار به شمار می‌رفت و از زمان ناصر الدین شاه دارای مناصب و مقامات متعدد بود،چرخش سیاسی و همکاری و نزدیک شدن وی به رهبران آزادیخواه نهضت مشروطه،جالب‌توجه است. نکتۀ برجسته این‌که،وقوع انقلاب مشروطیت و تحول عمدۀ آن یعنی فتح تهران به دست انقلابیون و برکناری محمد علی شاه،نه تنها خللی در شأن و جایگاه بسیاری‌از رجال عصر استبداد وارد نکرد،بلکه همچنان صاحب مقامات و مناصب دربار و دولت پس از انقلاب بودند. (احتشام السلطنه، 1376،ص 40) پس از سفر اول ناصر الدین شاه به اروپا،عضد الملک منصب ایلخانی قاجار را هم علاوه‌بر مناصب قبلی دارا شد که البته این مقام،مسئولیت بزرگی بود و او،تا دم مرگ، ایلخان قاجار شناخته می‌شد. (دولت‌آبادی،1362،ج 73ص 244؛عزیز السلطان،1376،ج 2،صص 1213،و 1214؛ عین السلطنه،1377،ج 3،صص 2069 و 2070 و 2073) رفتن قهرآمیز محمد علی شاه به باغشاه و تمهیدات دولت استبداد برای برخورد شدید با مجلسیان و آزادیخواهان،سبب رفتن عده‌ای از بزرگان به نزد شاه برای برقراری آشتی بود و عضد الملک نیز از اعضای این هیئت به شمار می‌آمد. اما نتیجۀ این واقعه، آن بود که عضد الملک از آن پس،رسما در اردوی مشروطه‌خواهان جای گرفت و جایگاه و مقام او پس از فتح تهران مؤید این گفته است. (شقاقی،1365،ص 63) نتیجه هنوز به درستی معلوم نیست که چرا همۀ دولتمردان انقلاب مشروطه به نیابت سلطنت علیرضا خان عضد الملک رأی می‌دادند،آن هم دولتمردانی که بعضا اندیشه‌های افراطی داشتند و معتقد به اقدامات اساسی این تغییر نوع دولت و حکومت بودند."