خلاصة:
هم زمان با شکل گیری حکومت اموی، برخی از سیاست مداران و دولت مردان برجسته بودند که در استحکام و تثبیت پایه های این حکومت تازه تاسیس اقدامات زیادی انجام دادند. ضحاک بن قیس فهری یکی از این افراد بود که از زمان حکومت یزید بن ابی سفیان در منطقه شام، به این منطقه رفت و در خدمت حاکمان اموی به فعالیت پرداخت. نام ضحاک در رویدادهای زمان سه خلیفه نخست، جز در برخی فتوحات، ثبت نشده است. اما مقارن خلافت امیرالمومنین نقش برجسته او در قوام حکومت اموی نمایان می شود. ضحاک در این دوره از فرماندهان معاویه در جنگ صفین بود و پس از این جنگ نیز نقش مهمی در غارت های منطقه عراق داشت. با به حکومت رسیدن یزید بن معاویه نقش ضحاک در حکومت اموی پررنگ تر شد و در زمان حکومت معاویه بن یزید می توان گفت که او بزرگ ترین و قدرت مندترین رجل سیاسی این دوره بود. از همین زمان او به عبدالله بن زبیر که در مکه شورش کرده بود متمایل شد.
پس از آن که امویان در شورای جابیه بر حکومت مروان حکم توافق کردند، عازم جنگ ضحاک بن قیس شدند. ضحاک که از حامیان عبدالله بن زبیر کمک گرفته بود، در مرج راهط آماده جنگ شد؛ اما به شدت شکست خورد و کشته شد.
At the onset of the establishment of Umayyad government a number of prominent politicians and statesmen were instrumental in strengthening the pillars of this newly-established government. One such porson was Zahhak Ibn Gheis Fahri who during the rule of Yazid ibn Abi-Sufyan in Greater Syria had gone to the region and been employed by Umayyad rulers.
Zahhak's name has not been registered in historical texts during the rule of the first three Caliphs except in a namber of Muslim conquests. However، during the caliphate of Imam Ali (A) his prominent role in the promotion of the Umayyad government is highlighted for the first time. In this period، Zahhak was one of Mu'awiyah's commanders in the Battle of Seffin. He also played a major role in raids launched by Ummayyad forces in western Iraq.
When Yazid Ibn Mu'awiyah ascended the throne، Zahhak's role in the Ummayyad government became even more prominent such that it can be said that during Yazid's rule he was the strongest and greated statesman of the period in the Ummayyad establishment. It was during this same period that Zahhak developed an inclination for Abdollah Ibn Zubayr who had organized a rebellion in Mecca.
After the Umayyads agreed on Marwan Hakam as the new ruler in the "Jabiyah Council"، they decided to take on Zahhak who enjoyed support from Ibn Zubayr. The two armies met at "Marj Rahit" and Zahhak was badly defeated and eventually killed.
ملخص الجهاز:
ضحاک بن قیس در دوران حکومت معاویه هم زمان با آغاز خلافت امیرالمؤمنین علی( و شروع منازعات میان وی و معاویه، نقش برجستة سیاسی و نظامی ضحاک نیز در تحولات این دوره نمایان میشود.
حضرت علی( نیز هم زمان مالک اشتر را برای سرکوبی مردم منطقة جزیره که با معاویه بیعت کرده بودند عازم این منطقه کرد.
303 براساس گزارش ابن اعثم کوفی، پیش از آغاز نبرد صفین، معاویه گروهی را برای گفتوگو با علی( فرستاد و ضحاک بن قیس نیز یکی از اعضا بود.
ابن زبیر از حادثة کربلا، قیام اهل مدینه و خلاء سیاسی و رهبریای که پس از مرگ معاویه رخ داد و نیز انتقادهای شدید به یزید در جهان اسلام بهره گرفت و حرکت مسلحانهای را بر ضد بنی امیه از مکه آغاز کرد و کوشید حجاز را مرکز خلافت قرار دهد.
هم زمان با مرگ معاویة بن یزید قدرت ابن زبیر به اندازهای زیاد شده بود که به گزارش طبری حتی مروان حکم نیز در آغاز میخواست با او بیعت کند و از او برای بنی امیه امان بگیرد، اما ابن زیاد به شام آمد و مانع این کار شد و او را تحریک کرد تا برای خودش از مردم بیعت بگیرد.
تاریخ طبری، ج 3، ص 217؛ مسعودی، علی ابن حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، تحقیق شارل پلا (بیروت: بینا، 1970 م) ج 3، ص 217؛ البته لازم به یادآوری است که بلاذری این ماجرا را در سال 55 ﻫ ق ذکر کرده است، بلاذری، انساب الاشراف، تحقیق محمد العیاوی، (بیجا، بینا، بیتا) ج 4، ص 332.