خلاصة:
شیخ الرئیس در بحث قوه واهمه باورهای خاصی دارد، از آن جمله جسمانی بودن قوه واهمه است. از منظر این فیلسوف میان قوه واهمه و دستگاه ادراکی انسان ارتباط ویژه ای برقرار است. به علاوه میان واهمه و بدن ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد. او این تاثیر و تاثر را به گونه ای خاص تبیین کرده است. ما در این مقاله درصددیم ضمن آوردن دلایل وافی و کافی شیخ در نوشته هایش بر تعامل قوه واهمه و ارتباط آن با قوای فعاله دیگر از جمله نفس ناطقه و مراتب گوناگون آن، نتایج حاصل که منطبق بر روشمندی فلسفه مشاء است، بگیریم و در این خصوص سعی خواهیم کرد تاثیرات واهمه را بر حواس ظاهر و حواس باطن از منظر شیخ به تماشا گذاریم.
ملخص الجهاز:
"گونگی فعالیت نفس در باز گرداندن فراموش شده‌ها مشکوه الدینی در خصوص فعالیت نفس در استرجاع فراموش شده‌ها در کتاب خودمی‌نویسد که بنا به نظر مشهور،نیروی حافظه و خیال در عمل استرجاع مخزونات بایکدیگر همکاری دارند و می‌توان گفت همۀ قوا در این کار باهم متفق‌اند به این صورتکه از هر حادثه‌ای که برای انسان یا حیوان روی می‌دهد چیزهای متعددی به ذهنمی‌آید،زیرا هر حادثه‌ای مقارناتی دارد-هر فعلی فاعلی با آن است-مثلا اگر کسینفعی به کسی برساند،صورت شخص یا نفع و خصوصیات آن،همگی در خزانۀ خیالمی‌ماند علاوه بر صور رابطه‌ای هم که بین آن دو صورت است با حالت تمایل یا نفرتی که نفس از آنها داشته است نیز در ذهن می‌ماند و نگهداری این دو چیز که یکی معنیجزئی و دیگری حکم است با نیروی حافظه است.
از آنجا کهشیخ الرئیس درک معانی جزئی مثل دوستی یا عداوت عمرو نسبت به زید را توسطواهمه می‌داند،می‌توان دریافت که وی درک حالات نفسانی چون ترس،غم،شادی وامثال آن را به واهمه نسبت می‌دهد و در ارتباط با مکانیزم حصول ترس،غم و اندوه وشادی می‌گوید خوف،غم و اندوه که به مشارکت قوای دراکه حاصل می‌شود ازعوارض قوۀ غضبیه‌اند،زیرا وقتی قوۀ غضبیه پس از تصور عقل یا خیال حرکت کرد وضعیف شد این اعراض یافت می‌شوند و چون پاره‌ای از تصورات عقلی یا خیالی راپیروی کرد«ترس»بر آن عارض می‌شود و اگر نترسد قوی و نیرومند می‌شود و هنگامیکه غضبی برای این قوه پیدا شد که قادر بر دفع آن نباشد و از وقوع آن ترسناک گردد«غم»عارض آن می‌شود و اگر توانست بر آن غلبه کند«شادی»حاصل می‌شود که غایتو مقصد این قوه است(النفس من کتاب الشفا،ص 269)."
(
, 
, 
)
