خلاصة:
به نظر می‌رسد که مولانا، در کلیات شمس یا دیوان کبیر و در موارد معدود در مثنوی معنوی، برای آفرینش تصاویر ادبی برساخته از «غم» با نمادهای حیوانی، از «ناخودآگاه جمعی» مدد گرفته است. این ادعا از آن روست که در بررسی این تصاویر، مولانا، اغلب از حیواناتی بهره جسته است که در ایران باستان از زمرۀ «خرفستران» و «گرگ سردگان» بوده‌اند که آفریدۀ مستقیم اهریمن، مباشر ویرانی و نماد پلیدی، شر، نحوست، بدی و در یک کلام زیانکارند. مسأله‌ای که در این زمینه به ذهن خطور می‌نماید آن است که آیا مولانا در به کارگیری این نمادها آگاهانه عمل کرده است و یا در کاربرد این حیوانات، هیچ تعمدی نداشته و این نمادها را به طور تصادفی برگزیده است؟ برای پاسخ به این سوال ها، ابیاتی را - که مولانا، برای آفرینش تصاویر هنری از «غم» با نمادهای حیوانی، سروده بود- استخراج کردیم و پس از تحلیل ابیات، به این نتیجه رسیده‌ایم که مولانا در خلق این تصاویر، از حیواناتی بهره برده است که در ایران باستان، مظهر و سمبل شومی و زشتی و تباهی‌اند و شعور ناخودآگاه مولانا در استخدام این حیوانات، نقش مهمی ایفا کرده است.
ملخص الجهاز:
"com مقدمه در مرور پیشینۀ تحقیق این جستار، مقالات و کتب ارزنده‌ای تحریر یافته است که از آن جمله می‌توان به کتاب های «فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشۀ مولانا» (علی تاجدینی، 1383)، «نقش حیوانات در داستان‌های مثنوی معنوی» (بهروز خیریه، 1384)، «بررسی حکایت‌های حیوانات تا قرن دهم» (محمد تقوی، 1376)، «شاخه مرجان، رمزپردازی حیوانات در مثنوی معنوی» (معصومه شعبانی، 1386)، «فرهنگ نامۀ جانوران در ادب فارسی» (منیژه عبداللهی، 1381)، «فرهنگ اشارت» (سیروس شمیسا، 1387)، «انسان و سمبول‌هایش» (کارل گوستاو یونگ، 1384)، «رمز و داستان‌های رمزی» (تقی پورنامداریان، 1368) اشاره کرد و از مقالات گرانسنگی چون: «نماد و کهن الگوی نمادین در مثنوی» (سهیلا صلاحی مقدم، 1389)، «غم و شادی در اندیشۀ مولانا» (محمدحسین بهرامیان و الهام جم‌زاد، 1388)، «غم و شادی از دیدگاه مولانا» (محمدرضا برزگرخالقی، 1387)، «غم و شادی در مثنوی مولوی» (مرضیه بهبهانی، 1383)، «ملاحظاتی پیرامون مفهوم غم در مثنوی مولوی» (محمود بشیری، 1382)، «استعاره‌های برگرفته از نام‌های حیوانات در زبان عربی» (یحیی معروف، 1386) و «تأویلات مولوی از داستان‌های حیوانات» (علیرضا نبی‌لو، 1386) نام برد که در این آثار، به موضوع مورد تحقیق ما، مستقیما عنایت و توجه نکرده اند.
مولانا در کلیات شمس و مثنوی معنوی، از حیواناتی چون: اژدها، اسب (فرس)، اشتر، پری، پشه، خرس، دیو (اعم از جن و پری و عفریت)، زاغ، شیر، گرگ، گزدم (عقرب)، مار، مرغ، مگس، موش و نهنگ، برای ساختن تصاویر حیوانی، استفاده کرده است، حیوانات و ابیات مورد استناد بر اساس فهرست الفبایی حیوانات، ازین قرارند: 1."
(
, 
, 
)
