ملخص الجهاز:
"موضوعی که میتوان سفره آن را تاحدی گشود و برای بحث و بررسی بر سر آن نشست،جنس نتیجهگیری و داوری در حوزه تاریخ و تفاوت آن با دیگر علوم است.
نکته دوم آنکه نتایج بهدست آمده در علوم محض،معمولا بدون لایه و لعاب بوده،از قطعیت و حتمیت برخورداراست؛اما در تاریخ،داوری محقق از آبشخورهایی بهره میبرد که بر سر راه هرکدام اگرها واماهایی وجود دارد؛از گرایشهای مورخ گرفته تا وثاقت اسناد و مدارک.
گستره وجودی آدمی،نیتها و آهنگهای او،خواهشها و تمناها،صدفهپذیر بودن انسان و بسیاری عوامل پنهان دیگر،درکنار قوانین آشکار و نهان حاکم بر جامعه که هر انسان نقشی بر آن میزند،بسیار متفاوت ودیگرگون با فعل و انفعالات ثابت و کشف شده(برای نمونه)در یک گیاه است.
شواهد بسیاری در دست است که جامعه ما،بهویژه در ادبیات و گفتمان حاکم بر صاحبانسخن و اصحاب قدرت،با رونق داوریهای قطعی و جزمی،در حوزه تاریخ روبهروست."