خلاصة:
از جمله عناوین یاد شده، در برخی از روایات، برای یکی از مجاری علم و آگاهی امام علیه السلام با ذکر ویژگی و نتیجه آن، عنوان «عمود نور» است. مرحوم کلینی در الکافی ذیل یک باب و صفار در بصائر الدرجات ذیل چندین باب به بازتاب گسترده روایات عمود نور پرداخته اند.در این نوشتار، پس از نیم نگاهی به چینش روایات عمود نور در کتب حدیثی و واژه شناسی از کلیدواژه های روایات عمود نور، به کاربردهای این واژه در روایات اشاره شده و آنگاه به بررسی سندی و تاریخی روایات این گروه پرداخته شده و در انتها تحلیل مفهومی این حقیقت صورت گرفته است. هر چند این عنوان، عنوانی تازه و بدیع به نظر می آید، اما محتوا و مفهوم روایات عمود نور _ که بیان گر آگاهی داشتن امام علیه السلام از اعمال انسان هاست _ مطلب جدیدی نیست و در آیات و دیگر روایات فریقین نیز قابل مشاهده و پی گیری است. نکته مهم، این است که روایات، منشا آگاهی امام را به اعمال انسان ها روح قدسی اعطایی از جانب خدا به امام، معرفی کرده و عمود نور را وسیله تحقق چنین امری معرفی نموده اند.
ملخص الجهاز:
چیستی عمود نور رسول رضوی 1 محمد تقی شاکر* 2 چکیده از جمله عناوین یاد شده، در برخی از روایات، برای یکی از مجاری علم و آگاهی امام( با ذکر ویژگی و نتیجۀ آن، عنوان «عمود نور» است.
4 روایاتی که در ذیل این عناوین قابل بررسی هستند، همگی در یک نکته اصلی _ که اثر و پیامد این مجراست _ اشتراک و اتحاد در نقل دارند؛ هر چند در ذکر عنوان، زمان، و یا تعبیر از فعل به کار رفته برای آنچه با عمود نور مرتبط است، اختلاف و تفاوتهایی در الفاظ و سوره توبه، آیه105؛ سوره بقره، آیه143؛ سوره نحل، آیه89؛ الکافی، ج1، ص191؛ بشارةالمصطفی، ص 193؛ بصائرالدرجات، ص63 و ص83؛ تفسیرالعیاشی، ج1، ص62؛ الکافی، ج1، ص220؛ الأمالیللطوسی، ص409؛ المناقب، ج4، ص400.
«محمد بن مروان حناط» هر چند ثقه است، اما قلیل الحدیث معرفی شده و نمیتوان وی را همان راوی روایات عمود نور شمرد؛ همچنان که روایات «محمد بن مروان عجلی» _ که از علی بن حنظله روایت میکند و مروی عنه(استاد) و ابن سنان است _ با روایات مطرح از محمد بن مروان در مسأله عمود نور ناسازگار است و یکی انگاشتن این دو نمیتواند صحیح باشد.
5 روایات مذکور نیز _ که به مسأله روح القدس پرداخته و آن را همراه با موضوع عمود نور مطرح نمودهاند _ اشاره به همین مطلب دارند که آگاهییابی امام از اعمال بندگان خدا، ریشه در مقام و موقعیت خاص امام دارد.