خلاصة:
ﺑﺎ آنﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮق اﺳﻼﻣﯽ در ﻃﻮل ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺎ ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ اﺧﺘﻼف و درﮔﯿﺮی داﺷﺘﻨﺪ، اﻣﺎ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت درﻣﯿﺎن ﺷﯿﻌﻪ و ﺳﻨﯽ ﻧﻤﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮی ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﻐﺪاد ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺮﮐﺰ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﺒﺎﺳﯽ، ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺠﻤﻊ ﺷﯿﻌﯿﺎنو ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﻨﺒﻠﯽﻫﺎ ـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﯿﻒ ﺗﻨﺪرو ﺳﻨﯽﻣﺬﻫﺐ ـ ﻧﯿﺰ ﺑﻮد. ﺑﺎ ﺳﻘﻮط آل ﺑﻮﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖﺟﺎﯾﮕﺎه ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﺑﻐﺪاد ﮐﻤﮏ زﯾﺎدی ﮐﺮده ﺑﻮدﻧﺪ، ﺳﻠﺠﻮﻗﯿﺎن ﺳﻨﯽﻣﺬﻫﺐ روی ﮐﺎر آﻣﺪﻧﺪ. ﺣﻨﺒﻠﯽﻫﺎ ﮐﻪﺳﺎﺑﻘﻪ دﺷﻤﻨﯽ دﯾﺮﯾﻨﯽ ﺑﺎ ﺷﯿﻌﯿﺎن داﺷﺘﻨﺪ، از اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻬﺮه ﺑﺮدﻧﺪ و ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺗﻨﮓﺗﺮ ﮐﺮدﻧﺪو اﯾﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﺑﻪ اوج ﺧﻮد رﺳﯿﺪ. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮاز و ﻓﺮود درﮔﯿﺮیﻫﺎی اﯾﻦ دو ﻓﺮﻗﻪ در ﺑﻐﺪاد ﻋﺼﺮ ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ.
ملخص الجهاز:
" ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﮑﺮر ﻣﺎﺟﺮای ﻧﺰاعﻫﺎی ﺧﻮﻧﯿﻦ ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﻓﺮق، ﺑﻪوﯾﮋه ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﻧﻘﻞ ﮐﺮدهاﻧﺪ، ﻋﻠﻞ اﯾﻦ درﮔﯿﺮیﻫﺎ را ﮐﻢﺗﺮ ذﮐﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ، اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ اﯾﻦ درﮔﯿﺮیﻫﺎ در ﻣﺎهﻫﺎی ﺷﻌﺒﺎن و ﻣﺤﺮم واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ، ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺷﯿﻌﯿﺎن در ﻣﺎه ﺷﻌﺒﺎن ﺟﺸﻦﻫﺎی وﻻدت اﺋﻤﻪ و در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم، ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداری ﺷﻬﯿﺪان ﮐﺮﺑﻼ را ﺑﺮﮔﺰار ﻣﯽﮐﺮدهاﻧﺪ، ﺣﻨﺒﻠﯿﺎن ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ را ﺑﺪﻋﺖ ﻣﯽﺷﻤﺮدﻧﺪ، ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت و ﻣﺤﻼت ﺷﯿﻌﻪﻧﺸﯿﻦ ﯾﻮرش ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت، ﻓﺘﻨﻪ آﻏﺎز ﻣﯽﺷﺪ.
ﮐﻪ ﻃﻐﺮل ﺳﻠﺠﻮﻗﯽ ﮐﺸﻮرﮔﺸﺎﯾﯽﻫﺎ و ﻓﺘﻮﺣﺎت ﺧﻮد را در اﯾﺮان ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ اداﻣﻪ ﻣﯽداد و آﺛﺎر ﭘﯿﺮوزی او آﺷﮑﺎر ﺑﻮد، در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻠﮏ رﺣﯿﻢ، آﺧﺮﯾﻦ ﭘﺎدﺷﺎه ﺑﻮﯾﻬﯽ ﺑﻐﺪاد )ﺣﮏ744-044ﻫ( در اوج ﺿﻌﻒ و ﺳﺴﺘﯽ، ﺑﺮای ﺑﻘﺎ دﺳﺖ و ﭘﺎ ﻣﯽزد، ﺣﻨﺒﻠﯿﺎن ﺑﺎ ﻫﻢدﺳﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﺳﻨﯿﺎن، ﺳﺮﮐﻮب ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﺑﻪ ﻗﺼﺪ رﯾﺸﻪﮐﻨﯽ آﻧﺎن از ﺑﻐﺪاد ﺷﺪت ﺑﺨﺸﯿﺪﻧﺪ و دﺳﺖ ﮐﻢ ﺷﺶ ﺑﺎر ﻣﯿﺎن آﻧﺎن و ﺷﯿﻌﯿﺎن در اﯾﻦ ﺷﻬﺮ، درﮔﯿﺮیﻫﺎی ﺧﻮﻧﯿﻦ روی داد.
411/ ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﻤﺪن اﺳﻼﻣﯽ، ﺳﺎل ﻫﺸﺘﻢ، ﺷﻤﺎره ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ، ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن 1931 دﯾﮕﺮی را زﺧﻢ زدﻧﺪ و اوﺿﺎع را ﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن ﺳﺨﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎزارﻫﺎ را ﺑﺴﺘﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآنﻫﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ، ﭘﯿﺮاﻫﻦ ﺧﻮﻧﯿﻦ ﮐﺸﺘﻪﻫﺎ و زﺧﻤﯽﻫﺎی ﺣﺎدﺛﻪ را ﺑﺎ ﺧﻮد داﺷﺘﻨﺪ، ﻧﺰد ﻋﻤﯿﺪ ﮐﻤﺎلاﻟﻤﻠﮏ رﻓﺘﻨﺪ.
ﺑﺮﺗﺮی ﺳﯿﺎﺳﯽ اﻫﻞ ﺗﺴﻨﻦ در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ، ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﺑﻪ ﻻک ﺗﻘﯿﻪ ﻓﺮو ﺑﺮد و آﻧﺎن ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﺿﻤﻦ ﭘﺮﻫﯿﺰ از درﮔﯿﺮی ﺑﺎ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ، ﺑﻪوﯾﮋه ﺣﻨﺎﺑﻠﻪ، ﺑﻪ ﺗﺜﺒﯿﺖ ﺣﻀﻮر آرام ﺧﻮد در ﺳﻄﺢ ﻣﯿﺎﻧﯽ و ﺑﻌﻀﺎ ﻋﺎﻟﯽ ﻣﺪﯾﺮان دوﻟﺘﯽ ـ ﮐﻪ از ﻋﻬﺪ ﻣﻠﮑﺸﺎه ﺷﺮوع ﺷﺪه ﺑﻮد ـ اداﻣﻪ دﻫﻨﺪ."