خلاصة:
ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ در ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮی، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎری از ﻣﻈﺎﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن، ازﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎی ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻳﺮﭘﺎی ﺻﻔﻮی ﺳﺨﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ. اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮی اﻟﺒﺘﻪ در دورهﻫﺎی ﺳﻼﻃﻴﻦﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻔﺎوت داﺷﺖ، ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻋﻬﺪ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس اول ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻼﻗﻪ او ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ، اﻳﻦ ﻫﻨﺮ روﻧﻘﻲﮔﺮﻓﺖ و ﺑﺮﻋﻜﺲ در دورة ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ اول، ﺷﺎه ﺳﻠﻴﻤﺎن و ﺷﺎه ﺳﻠﻄﺎن ﺣﺴﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻓﻘﻬﺎ ﺑﺎﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ، اﻳﻦ ﻫﻨﺮ روی ﺑﻪ اﻧﺤﻄﺎط ﻧﻬﺎد و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲداﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﻀﻴﻴﻘﺎت ﺑﺴﻴﺎری ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻧﺪ و از ﻫﻤﻴﻦ رو، ﺷﻤﺎر زﻳﺎدی از آﻧﺎن ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﻴﻦﻫﺎی ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو ﺻﻔﻮی ﺷﺪﻧﺪ.
ملخص الجهاز:
"1 اﻳـﻦ در ﺣـﺎﻟﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ در اواﻳـﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮی، ﻫﻨﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ در ﺧﻮر ﻧﺪاﺷﺖ و در ﻗﻴـﺎس ﺑـﺎ ﻫﻨﺮﻫـﺎی دﻳﮕـﺮ، ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻧﻘﺎﺷﻲ، ﺷﻌﺮ، ﺧﻄﺎﻃﻲ و اﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﻫﺎ، وﺿﻊ ﻧﺎﺑﺴﺎﻣﺎﻧﻲ داﺷﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف آن ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ، اﻳﻨـﻚ در ﻋﺼﺮ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس اول، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه ﻣﻲﺷﺪ و زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی ﺗﺤﻮل و ﻧﻮﺟﻮﻳﻲ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮان رﺷﺪ ﻣﻲﻳﺎﻓـﺖ، ﺑﻠﻜـﻪ ﻧﻮازﻧـﺪﮔﺎن ﺧـﺎرﺟﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ ﻓﺮاﮔﻴـﺮی ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ و اﻧﺘﻘﺎل آن ﺑﻪ اروﭘﺎ،2 ﺑﺴﺘﺮﻫﺎی رﺷﺪ و ﻳﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺮﺧﻲ از آﻻت ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻧﻮاﻫﺎی ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ اﻳﺮان را در دورهﻫﺎی ﺑﻌﺪ، ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻋﺼﺮ ﻗﺎﺟﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ.
ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮی دوﻟﺖ ﺻﻔﻮی ﺑﻪ دﺳﺖ ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ اول و ﺑﻪ ﻋﻠـﺖ ﻋﻼﻗـﻪ و ﺗﻮﺟـﻪ او ﺑـﻪ ﺷـﻌﺮ و ﺳﺎزﻫﺎی ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ، زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی روﻧﻖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﻫﻤﺎن اواﻳﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺻﻔﻮی ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ؛ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﻨﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺧﻴﻞ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲداﻧـﺎن اﻳـﻦ دوره و ﻧﻴـﺰ اﻟﻘﺎب ﻣﻄﻨﻄﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻬﺎ داده ﻣﻲﺷﺪ، ردﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد.
اﻣﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺷﺎه ﻋﺒـﺎس اول ﺑـﻪ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ دﻳﮕـﺮ ادﻳﺎن، ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎی ﺧﺎرﺟﻲ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻋﻼﻗﻪ او ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ، اﻳﻦ ﻫﻨﺮ روﻧﻘﻲ ﮔﺮﻓﺖ؛ ازﻳﻚ ﺳﻮ، ﻧﻈﺎم ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ ﻣﺸﺮق زﻣﻴﻦ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه ﺷﺪ و از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎی ﺗﺤﻮل و ﻧﻮﺟـﻮﻳﻲ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳـﺮان رﺷـﺪ ﻳﺎﻓـﺖ و ﺑﺴـﺘﺮ رﺷـﺪ و ﻳـﺎ ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﺑﺮﺧـﻲ از آﻻت ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ و ﻧﻮاﻫـﺎی ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ اﻳﺮان را در دورهﻫﺎی ﺑﻌﺪ، ﺧﺼﻮﺻﺎ ﻋﺼﺮﻗﺎﺟﺎر ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻫﻢ ﮔﺮدﻳﺪ."