خلاصة:
در برداشتی عام از معنای لغوی واژه «حزب» میتوان حزب را یک پدیده کهن دانست که اختصاص به هیچ تمدنی نداشته، بلکه از آنجا که تأسیس اجتماع و هر جامعهای (از جمله جامعه اسلامی) به نوعی وجود داشته است. اما همزمان با لیبرال دموکراسی غربی، حزب در ادبیات سیاسی مفهوم نوینی پیدا کرد. بعد از شکلگیری احزاب نوین در جوامع اسلامی، چیستی، چرایی، چگونگی و مشروعیت حزب در اندیشه سیاسی اسلامی همواره مورد مناقشه متفکران سیاسی اسلامی بوده است. در این مقاله تلاش شده تا با واکاوی مفهوم لغوی و اصطلاحی حزب در ادبیات سیاسی کهن، اسلامی و غربی، و بررسی مبانی آنها، و ارائه یک مفهوم نوین و جهانشمول از حزب، در نهایت جایگاه حزب از منظر کلامی، فقهی و فلسفی اسلامی تبیین گردد. نگارنده، با توجه به فراهم بودن مقتضیات شرعی و عقلی برای وجود احزاب در درون مبانی اسلامی، وجود حزب و آزادی عمل آنها را در درون جامعه اسلامی مثبت ارزیابی کرده است. هدف و روش این پژوهش، بررسی فرضیه مطرحشده با بهرهگیری از منابع اسلامی و با روش توصیفی ـ تحلیلی میباشد.
ملخص الجهاز:
"135 ارزیابی تعاریف از منظر اسلامی با نفوذ و گسترش فرهنگ لیبرال دموکراسی و بالتبع مفهوم حزب غربی در کشورهای اسلامی، سؤالاتی در محافل علمی مطرح شد؛ از جمله: آیا حزب به مفهوم غربی دارای ارزشی جهانشمول و صرفا در قالب همان اصول و مبانی مدرنیته غربی قابل تصور است و لازمه توسعه ملتها، بخصوص جامعه اسلامی، پذیرش بیچون و چرای آن میباشد؟ اساسا حزب در اندیشه سیاسی اسلام از چه جایگاهی برخوردار است؟ اندیشمندان غربی تلاش کردهاند تا حزب را مختص تمدن مدرن غرب و دارای خاستگاهی غربی معرفی کنند.
به نظر وی، کثرتگرایی محدود اعتقادی و اجتهاد تخطئهپذیر، از مبانیای هستند که امکان پیدایش سطحی از تکثرگرایی سیاسی و احزاب را در جامعه اسلامی فراهم میکنند؛ بنابراین، اصل خطا در اجتهاد، استنباط سیاسی افراد و دستاندرکاران مسائل سیاسی را نیز در معرض خطاپذیری، نقد و انتقاد قرار میدهد و همین امر، به پذیرش درجهای از تکثرگرایی سیاسی در فرهنگ سیاسی اسلام (حداقل اندیشه شیعه) اشاره دارد.
با توجه به استعمالات حزب در منابع دینی، از جمله ذکر دو اصطلاح «حزبالله» و «حزبالشیطان» و شاخصهها و مؤلفههای آن در قرآن، روشن شد که بین حزب به مفهوم اسلامی و غربی، در حوزه مفهومی تفاوتی وجود ندارد و تقسیم قرآنی حزب صرفا با ملاک اعتقادی صورت نگرفته است، بلکه شاخصهها و مؤلفههای حزب از جمله سازماندهی در قالب یک تشکل سیاسی و سازمانی (ساختار)، اهداف و آرمانهای سیاسی مشترک (اهداف) و تلاش برای جلب حمایت عمومی و رقابت و تلاش برای کسب قدرت و کنترل حکومت (رقابت و کارویژه) 185 و تمایز براساس برخی مابهالتفاوتها در اصطلاح دینی حزب نیز وجود دارد."