نظام تقسیم کار عادلانه در اسلام و شاخص های آن مقالة

در این پژوهش، شاخص های تقسیم کار عادلانه بر اساس چارچوب معرفتی اسلامی استخراج شده است. جامعه مطلوب از دیدگاه اسلامی، دارای ساختار ویژه ای است که تفاوت هایی بنیادی با نظام اجتماعی غیردینی دارد. از جمله مختصات اصلی نظام اجتماعی مطلوب اسلام، ضرورت انطباق ساختارهای اجتماعی با اصول عدالت اجتماعی است. از منظر اسلام، عدالت اجتماعی، هم به عنوان معیار قضاوت در باب تشخیص نظام اجتماعی مطلوب از نامطلوب اهمیت دارد و هم اساسا نظم پایدار در جامعه در صورتی شکل می گیرد که مبتنی بر معیارهای عدالت باشد. با توجه به این مطلب، در این پژوهش سعی شده است شاخص های نظام تقسیم کار عادلانه با توجه به متون و منابع اسلامی مورد تامل و استنباط قرار گیرد. در این نوشتار برآنیم با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی به استخراج شاخص های تقسیم کار عادلانه از متون دینی بپردازیم. یافته های اصلی این نوشتار این است که از منظر اسلام، نظام تقسیم کار اجتماعی در صورتی شالوده مستحکم برای استقرار نظم اجتماعی فراهم می سازد که مبتنی بر اصول و معیارهای عدالت باشد. شاخص های اصلی تقسیم کار عادلانه با توجه به متون اسلامی عبارتند از: شایسته سالاری، تناسب با تفاوت های طبیعی و برابری فرصت ها.

"تأمل در متون دینی نشان می‌دهد که از منظر اسلام، عدالت تنها به عنوان یک حکم ارزشی در باب تمیز ساختارهای اجتماعی مطلوب از نامطلوب مطرح نیست، بلکه علاوه بر این، ارتباط علی با نظم و انسجام اجتماعی دارد؛ بدین معنا که شواهد متعددی در متون دینی وجود دارد که بی‌عدالتی و نظام خشن نابرابری را از جمله علل مهم ستیزه‌ها و آشوب‌های اجتماعی، 270 و برقراری عدالت را عامل ثبات و انسجام اجتماعی 271 بیان می‌کند. حضرت ضمن تأکید بر نقش اساسی تقسیم کار در تنظیم اجتماعی، طبقات و گروه‌های اجتماعی را بر اساس نوع کار و نیز ضرورت کارکردی که فعالیت هر گروه برای تداوم نظام اجتماعی دارد، دسته‌بندی می‌کنند و به کارگزار خود یادآور می‌شوند که اهمیت و منزلت هریک از این گروه‌های اجتماعی را به منظور دست‌یابی به یک نظام با ثبات و منظم مورد توجه قرار دهد. قرآن کریم در سوره «زخرف» 298 و نیز امام علی علیه‌السلام در روایتی 299 وجود تفاوت طبیعی میان انسان‌ها را به این دلیل که زمینه تقسیم کار و در نتیجه، شالوده نظم اجتماعی را فراهم می‌سازد، از آثار صنع حکیمانه، موزون و متعادل الهی معرفی می‌کنند. 344 با توجه به دلایل بیان شده، می‌توان چنین نتیجه گرفت که از دیدگاه اسلام، تفاوت‌های طبیعی، که اراده و اختیار انسان‌ها در آن نقش ندارد، همچنین تفاوت‌های اجتماعی ناشی از آنها به این دلیل مهم که تقسیم کار را میسر می‌سازد، موجه و مقتضای آفرینش حکیمانه است."