محمد بن سنان؛ کاوشی در وثاقت و تضعیف مقالة

محمد بن سنان از معروف ترین راویان حدیث و بسان هشام بن حکم و مفضل بن عمر، از اصحاب معارف ائمه اطهار(ع) است. از ایشان نزدیک به هزار روایت در کتب اربعه نقل شده است، با این حال، وثاقت وی بحث برانگیز بوده و رویکرد اندیشوران رجالی در باره او همخوان نیست; برخی از آنان وی را توثیق و عده ای او را تضعیف کرده اند. نوشتار حاضر در پی آن است که با واکاوی پرونده رجالی محمد بن سنان، به داوری پرداخته و وثاقت وی را اثبات کند. ابتدا دورنمای جامعی از زندگی و آثار وی ارائه و سپس با طرح و تبیین و نقد و بررسی ادله مخالفان، قرائن و شواهد توثیق عرضه شده است .

"رقم 981 ـ وجدت بخط أبی عبدالله الشاذانی: إنی سمعت العاصمی یقول: إن عبدالله بن محمد بن عیسی الاسدی (الاشعری) الملقب ببنان، قال: کنت مع صفوان بن یحیی بالکوفة فی منزل إذا دخل علینا محمد بن سنان، فقال صفوان: هذا ابن سنان لقد هم أن یطیر غیر مرة فقصصناه حتی ثبت معنا و عنه قال: سمعت أیضا، قال: کنا ندخل مسجد الکوفة فکان ینظر إلینا محمد بن سنان و یقول: من أراد المعضلات فإلی ومن أراد الحلال و الحرام فعلیه بالشیخ یعنی صفوان بن یحیی(488); کشی به صورت وجاده ای از ابی عبدالله شاذانی و او از عاصمی نقل می کند که عبدالله بن محمد بن عیسی اسدی گفته است که با جناب صفوان در منزلی از شهر کوفه بودیم که محمد بن سنان وارد آن منزل شد، در این هنگام صفوان چنین گفت: این شخص محمد بن سنان است که بارها اراده غلو کرده بود و ما مانع او شدیم. نیز آنچه این احتمال را تقویت می کند، این است که چگونه ممکن است کذب و جعل فردی شهره آفاق باشد، در حالی که کتب اصلی شیعه مملو از احادیث او بوده است و بزرگان زیادی نیز از او نقل حدیث کرده باشند؟ به راستی اگر محمد بن سنان از کذابین مشهور است، چرا آن گونه که در سیره فقها با ابو الخطاب رفتار شد با او چنین برخوردی را شاهد نیستیم؟ ج ـ روایات تضعیف این گونه روایات را می توان به دو دسته تقسیم کرد: 1 - روایاتی که دال بر لعن و طرد ابن سنان از سوی ائمه اطهار(ع) است."