خلاصة:
یکی از مباحث مهم منطقی حملی که بسیار به مباحث منطق گزاره ها نزدیک است مسئله روابط منطقی بین گزاره هاست که اغلب در کتب منطقی پیشینیان تحت عنوان تناقض و عکس، یا احکام گزاره ها از آن یاد میشود و امروزه با عنوان استدلال مباشر مورد بررسی قرار میگیرد. این روابط بتدریج در طول تاریخ منطق، شناسایی شدند و نامی ویژه بخود گرفتند و درستی برخی از آنها نیز نزد گروهی از منطقدانان محل بحث بوده است. در این مقاله با اشاره به تعداد روابط منطقی و دوگونه دسته بندی از این روابط، این مسئله بررسی میشود که آیا منطقدانان به همه روابط منطقی ممکن، اشاره کرده اند و آیا این تعداد از روابط منطقی به حصر عقلی بدست آمده است یا با استقراء. و در پایان نشان خواهیم داد که بین گزاره هایی که از دو حد معین (صرفنظر از مثبت یا منفی بودن آنها) ساخته شده اند چند نسبت معین وجود دارد و کدامیک از این نسبتها بنیادیتر است.
ملخص الجهاز:
"تعداد نسبتهای بین گزارهها در آثار مهممنطقی با توجه به انحصار گزارهها در منطق ارسطویی بهگزارههای موضوع-محمولی،در این منطق تنهاروابط گزارههایی مورد بحث قرار گرفته است کهدارای حدود مشترکند.
ارسطو دو گزاره را که از حیث موضوع و محمولیکی هستند اما از حیث سلب و ایجاب مختلف،متقابل(برابر نهاده)مینامد{o38o}و سپس از دو گونه تقابلنام میبرد:تناقض(پادگویی)و تضاد(آخشیجی){o39o}او اگر چه به رابطه دو جزیی(یکی سلبی و یکیایجابی)اشاره میکند اما نامی از داخل تحت تضادنمیبرد.
و در دسته دیگر روابطی است که ارزشدو گزاره یکسان است: 4-تقسیم روابط گزارهها براساس ارزش آنهامحدود به گزارههای حملی نیست و روابط ششگانهمذکور به ما نمیگوید که دو گزاره حملی از حیثصوری واجد چه ویژگیهایی باید باشند تا مثلا بتوان بههم ارزشی یا تقابل بین آنها حکم کرد.
با نظر به جدول بالا باید گفتگزارههای هر ردیف متقابلند،زیرا موضوع و محمولدر این چهار گزاره پایه،یکسان است اما بین آنها از(به تصویر صفحه مراجعه شود){o(93).
البته این جواب ناکافی است زیرا بااین معیار برخی روابط نیز نباید ذکر میشد،مانندرابطه عکس نقیض که از ترکیب نقض محمول وعکس مستوی بدست میآید.
در دستگاهمنطق ارسطویی روابط زیر از نظر تمام منطقدانانارسطویی معتبرند که میتوان آنها را بعنوان روابطپایه تلقی کرد: (به تصویر صفحه مراجعه شود)و اگر قواعد رابطه نقض محمول را هم ارزشیبدانیم آنچنانکه امروزه در اغلب متون درسیمنطق ارسطویی در مغرب زمین اینگونه تلقیمیشود،دو قاعده دیگر اضافه میشود: (به تصویر صفحه مراجعه شود)یا استفاده از این روابط بسیط و قواعد دهگانهآن میتوان تمام روابط منطقی را شناسایی و اثباتکرد.
loV ، cigoL o} (به تصویر صفحه مراجعه شود)نتیجه حاصل سخن آنکه: 1-مبحث روابط گزارهها از مباحث مهم منطقارسطویی است که بسبب محوریت مبحث قیاس،کمتر مورد توجه قرار گرفته است."