خلاصة:
هگل و صدرالمتالهین، هر دو حرکت را در کل طبیعت تعمیم داده اند؛ اما دقت در این نتیجه واحد و مقدمات آن، حاکی از اختلاف عمدهٔ این دو فیلسوف در مسئله حرکت است. صدرالمتالهین بر مبنای اصول حکمت متعالیه تحولات عمده ای را در بحث حرکت ایجاد کرد و بیشترین سهم در این تحولات، مربوط به اصل «اصالت وجود» است. هگل نیز با مبانی خاص خود به بحث حرکت پرداخته و در این زمینه آرای جدیدی ارائه داده است. مارکسیست ها با اخذ برخی از اصول هگل و در آمیختن آنها با نظرات فوئرباخ، قرائت جدیدی از حرکت مطرح ساختند. شهید مطهری نیز از رهگذر تحلیل و نقد مارکسیست ها به بحث تطبیقی حرکت در فلسفهٔ اسلامی و غربی پرداخت.
این نوشتار که با رویکردی انتقادی به حرکت دیالکتیکی هگل و ماتریالیسم دیالکتیک پرداخته است، از سه بخش تشکیل می گردد: بخش اول حرکت دیالکتیکی هگل، بخش دوم ماتریالیسم دیالکتیک و در قسمت سوم نقد دو بخش اول و دوم براساس اندیشه های استاد شهید مطهری، بررسی شده است. گفتنی است که استاد مطهری به مقتضای هر بحثی به تحلیل و نقد پرداخته است، به همین دلیل مباحث فوق در آثار استاد سیر منظم و منسجمی ندارد. در این مقاله سعی شده است که آرای ایشان به نحو منظم و منسجم استخراج و تنظیم شود.
Hegel and Mulla Sadra have both extended the motion within the whole nature; however، closer examination of this single conclusion and its premises indicates major disagreement of the two philosophers over the question of motion. Based on principles of the Transcendent Wisdom (al-Îikmat al-mutaÝÁliya)، Mulla Sadra made major transformations in the discussion of motion، and in this process the principality or existence (aÒÁlat al-wujūd) had the most substantial part. On the basis of his own essentials، Hegel too has dealt with the motion presenting some new ideas. Taking some principles of Hegel and mixing them with Feuerbach’s views، Marxists introduced a new reading of the motion. Through analyzing and criticizing Marxists، Shahīd MuÔahharī also undertook a comparative study of motion in Islamic and western philosophies.
This article، which has a critical approach to the Hegelian dialectical motion as well as that of dialectical materialism، consists of three parts: part I، dialectical motion of Hegel; part II، dialectical materialism; and part III، a critique of parts I and II on the basis of Shahīd MuÔahharī’s thoughts. It should be noted that Shahīd MuÔahharī makes his own analysis and criticism on various occasions; that is why such discussions have no systematic itinerary in MuÔahharī’s works. It is attempted in this article to extract and organize his views in a systematic manner.
(
, 
, 
)
