سفرهای زیارتی پادشاهان صفوی مقالة

با رسمیت یافتن مذهب شیعه در دوره‌ی صفوی (907 ـ 1135 ق) توجه و اهتمام شاهان صفوی به زیارت مقابر و ائمه(ع)، امام‌زادگان، و برخی از بزرگان تصوف (هم چون: شیخ صفی، شیخ زاهد و شیخ شهاب‌الدین اهری) افزایش یافت. در این نوشتار، بر اساس آگاهی‌های موجود، به سفرهای زیارتی در طول دوره‌ی صفوی، چگونگی انجام سفر و اعمالی که به جا می‌آوردند و اهداف سیاسی و اقتصادی احتمالی که در نظر داشتند اشاره شده است. نکته‌ی دیگری که در این نوشتار مورد بررسی، قرار گرفته است روند انجام سفرهای زیارتی است که از آغاز حکومت صفوی تا دوره‌ی عباس اول، روز به روز، افزایش و پس از آن کاهش یافت.

"33 چهارمین سفر عباس اول به اردبیل در سال 1018 قمری اتفاق افتاد که از راه آذربایجان به آن‌جا آمد و مدت بیست و چهار روز توقف کرد و علاوه بر زیارت «قطب العارفین» شیخ صفی، به «نسق آستانه و غوررسی عجزه و مساکین» مشغول شد و سپس راهی لاهیجان و زیارت آرامگاه شیخ زاهد گردید و «نسق آب و آش» نمود. در پایان این بخش مناسب است به بازتاب اهمیت بارگاه امام رضا علیه‌السلام و زیارت آن مکان در اشعار محتشم کاشانی توجه شود که آن را برابر با سفر حج می‌داند: اگر یکی مانع نباشد گویم این بیت الحرام نیست در حرمت سرمویی کم از بیت الحرام گر به قدر اجر بخشی دوستان را منزلت باشد از یک تن سراسر روضه دارالسلام43 *** آن که سایند از برای رخصت طوق درش سروران برخاک پای حاجبان او، جبین آن که بوسند از شرف تا دامن آخر زمان پاشاهان، آستان روبان او را آستین44 *** جان فدای مشهد پاکت که پنداری به آن کرده است آب و هوا از روضه خلد انتقال هم فضایش یار با نزهت ز فرط خرمی هم هوایش دال بر صحت زعین اعتدال45 *** سنگ رحمت در ترازوی شفاعت چون نهی آید از کاهی سبک‌تر، کوه عصیان همه کارم آن گه راست کن شاها، که از بار گناه پشت طاقت خم کند شاهین میزان همه بر قد آن مرقد پر نور خواهم جان فشاند ای فدای مرقدت جان من و جان همه هر که جان خویش در راه تو می‌سازد نثار تا ابد باقی به مهر توست با جانش چه کار46 پی‌نوشت‌ها: 1. اسکندر بیگ منشی، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح دکتر رضوانی، ج 1، ص 57 ـ 59؛ ولی قلی بن داود قلی، قصص خاقانی، ص 41 ـ42، قابل ذکر است که فرمان‌روایان تیموری سنی‌مذهب نیز زیارت آرامگاه امام رضا علیه‌السلام را به جای می‌آوردند."