خلاصة:
در این نوشتار دیدگاههای کلامی دو مفسر مطرح شیعی، علامه سید محمدحسین طباطبایی و سید محمدحسین فضلالله مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفته است. نویسنده در چهار محور دیدگاه دو مفسر را مقایسه و ارزیابی کرده است: ۱- عصمت انبیا ۲- شفاعت ۳- جبر و اختیار ۴- معجزه. در هر یک از محورهای یاد شده نخست دیدگاه هر یک از دو مفسر مطرح و گزارش شده است، سپس تفاوتها و همانندیهای آن بیان گردیده، آنگاه ادله و مؤیدهایی که برای نظریات وجود داشته، مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است. در پایان نویسنده بر این باور است که دیدگاه علامه طباطبایی در دو محور عصمت و شفاعت به واقع نزدیکتر است، اما در دو محور دیگر، یعنی جبر و اختیار و معجزه، دیدگاه فضلالله با آیات قرآن سازگارتر مینماید تا دیدگاه علامه طباطبایی
In this research، the viewpoints of two Shī‘ī interpreters، ‘Allāma Sayyid Muḥammad Ḥusayn Ṭabāṭabā’ī and Sayyid Muḥammad Ḥusayn Faḍl Allāh، are comparatively studied. The writer has compared the viewpoints of the two interpreters on the following four pivots: 1. Infallibility of the Prophets، 2. Intercession، 3. Free will and determination، and 4. Miracle. In each of the above-mentioned pivots، first the viewpoint of one of the two interpreters is brought up and reported، then their differences and similarities are stated، and after that the affirmative evidences available for the views are evaluated and criticized. In conclusion، the writer maintains that the viewpoint of ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī concerning the twp pivots of infallibility and intercession is closer to reality; however، on two other pivots، i.e.، free will and determination and miracle، Faḍl Allāh’s viewpoint is more consistent with the Qur’ān than that of ‘Allāma Ṭabāṭabā’ī.
ملخص الجهاز:
"ایشان بر این باور است که عصمت صرف عدم خطا در فهم و سخن یا ترک عمدی و خطایی گناه نیست تا از مقوله عمل باشد، بلکه نوعی علم است؛ البته علم غیر عادی، زیرا علوم دیگر از نظر تأثیر غالبی هستند و در بیشتر موارد تأثیر میگذارند، ولی ممکن است در برخی موارد تحت تأثیر عوامل دیگر، از تأثیر بیفتند و مغلوب شوند، اما عصمت علمی است که هرگز مغلوب عوامل دیگر نمیشود و همیشه اراده معصوم را تحت تأثیر قرار میدهد؛ «فقد بان من جمیع ما قدمناه أن هذه الموهبه الإلهیه التی نسمیها قوه العصمه نوع من العلم و الشعور یغایر سائر أنواع العلوم فی أنه غیر مغلوب لشیء من القوی الشعوریه البته بل هی الغالبه القاهره علیها المستخدمه إیاها، و لذلک کانت تصون صاحبها من الضلال و الخطیئه مطلقا.
» (همان، /۱۵۶)۳ نقد و ارزیابی در نقد و ارزیابی این سخنان باید گفت که گرچه از لحاظ نظری نقد فضلالله بر استدلال یاد شده وارد است، اما دو نکته در این زمینه شایان یاد است: نخست اینکه تمام استدلالهای علامه طباطبایی منحصر به شیوه فوق نیست، بلکه از روشهای دیگر نیز استفاده میکند؛ مثل این دلیل: «و یکی دیگر از ادله عصمت انبیا:آیه شریفه (و ما أرسلنا من رسول إلا لیطاع بإذن الله)میباشد، چون مطاع بودن رسول را غایت ارسال رسول شمرده؛ و آن هم غایت و یگانه نتیجه."