خلاصة:
این مقاله بر آن است تا به کشف این نکته دست یابد که قائم مقام فراهانی علاوه بر پیروزی از سبک نثر گلستان سعدی آیا به آثار شعری او نیز نظر داشته است یا نه؟ پس از بررسی کامل نامه های قائم مقام و آثار سعدی این نتیجه به دست آمد که قائم مقام هرجا لازم دانسته از شعر بزرگان ادب فارسی برای غنا و استحکام کلامش بهره جسته است. از جمله آن شاعران می توان رودکی، فردوسی، ناصرخسرو، انوری، خاقانی، نظامی، مولوی، سعدی و حافظ را نام برد.
بی گمان، تاثیر سعدی در سخن قائم مقام از دیگر شاعران بیشتر و نمایان تر است. بدیهی است هم سبک نثر سعدی و هم شیوه های عمومی بیان او همچون سادگی، روانی و خوش آهنگی در سخن قائم مقام تاثیر گذاشته است. به هر روی هرچند سعدی از نظر زمانی با قائم مقام قرنها فاصله داشته، ولی مقبولیت همگانی سخن سعدی نیز در این اقبال و روی آوردن قائم مقام به آثار شیخ، بی تاثیر نبوده است.
ملخص الجهاز:
"منشی از کلیله و دمنه و مقامات حمیدی را با هم سنجیده چه خوب گفته است: «فرق دیگر آن است که کلیله همۀ اشعار را از اساتید دیگر آورده است مانند عنصری و مسعود سعد و ابو الفرج و سنایی و غیرهم ولی حمید الدین چنانکه خود در آغاز کتاب گوید جز مصراعی چند و بر سبیل شهادت بر وجه افادت که کم از ده باشد باقی اشعار را از خود آورده است و گوید: با مایۀ خود بساز و چون بیهنران#سرمایه به عاریت مخواه از دگران در این شعر،حمید الدین،ظلمی فاحش دربارۀ سلف بزرگوار خود ابو المعالی روا داشته است که شاهد آوردن از سخن غیر را سرمایۀ بیهنری پنداشته و حال آنکه شواهد شعریه مانند آوردن امثال سایر است و باید بیشبهه از آن غیر باشد،ورنه هر کس تواند در هر باب از خود شعری بتراشد یا مثلی بسازد،و ارباب هنر و ذوق دانند که آوردن شواهد و امثال وقتی پسندیده و زیبا و مؤثر خواهد بود که از دیگران-خاصه از اساتید و بزرگان پیشین-باشد،و ما میدانیم که ابو المعالی نیز میتوانست در هر باب از خود شعری تراشیده و به کار ببرد و نکرده است،و این رنج را که یافتن شواهد شعریه باشد و از گفتن شعر،دشوارتر است بر خود به همین معنی هموار کرده است.
(قائممقام،ص 18)سعدی در غزل 616،بیت 2 فرماید: اگر تو آب و گلی همچنانکه سایر خلق#گل بهشت مخمر به آب حیوانی تضمین یک بیت از غزلهای سعدی: «اول دفتر به نام ایزد دانا#صانع پروردگار و حی و توانا» وجودی بیمثل و مانند،مبرا از چون و چند،که عادل و عالم است و قاهر هر ظالم..."