خلاصة:
منطقه قفقاز بین دریای سیاه و دریای خزر در جنوب فدراسیون روسیه، شمال غرب ایران و شمال شرق ترکیه قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی و اهمیت راهبردی قفقاز جنوبی این منطقه را به یکی از مهمترین مناطق جهان تبدیل کرده است. با گذشت چندین سال از فروپاشی اتحاد شوروی، همچنان این منطقه برای روسها که بهدلایل گوناگونی از گذشته راهبرد سیاسی و منافع ملی و منطقهای برای خود تعریف کردهاند؛ اهمیت زیادی دارد. اما از طرف دیگر آمریکا با توجه به خلاء قدرتی که بعد از فروپاشی شوروی در منطقه بهوجود آمد، با سرمایهگذاری اقتصادی بهویژه در زمینه انرژی و توسعه همکاریهای نظامی با کشورهای منطقه، بهدنبال گسترش نفوذ خود در منطقه است و با فدراسیون روسیه قدرت سنتی منطقه رقابت میکند. در این رقابت ژئوراهبردی میان آمریکا و روسیه و احتمال بروز جنگ سرد میان دو کشور، بسیاری از بحثها در رابطه با ساختار جدید روابط آمریکا و روسیه بهویژه پس از حادثه 11 سپتامبر بحثهای مربوط به بنیانهای داخلی تحولات انقلاب گل رز در گرجستان و جنگ روسیه با گرجستان را به حاشیه برده است. بر این اساس این مقاله بهدنبال آن است تا علتها و عوامل رقابت آمریکا و روسیه در قفقاز جنوبی را تبیین کرده و به این سؤال پاسخ دهد که هدفهای آمریکا و روسیه در این رقابت چیست؟
The Caucasus region is located between the Black Sea and the Caspian Sea in south of the Russian Federation، north west of Iran and north east of Turkey. Geographical situation and strategic significance of the South Caucasus، have turned it to one of the most important parts of the world. In an atmosphere of the US -Russia geostrategic competition and possibility of waging a Cold War between these two countries، the new structure of the US-Russia relations، particularly following the events of September 11، casts a shadow over issues of internal foundations of Georgia’s Rose Revolution and the Russia’s war with Georgia. This article seeks to find out reasons behind US-Russia rivalry in the South Caucasus and attempts to disclose the objectives of this competition.
ملخص الجهاز:
1- مکیندر از تئوریپردازان علم جغرافیا سیاسی، از منطقه آسیایمرکزی و قفقاز بهعنوان هارتلند نام برده است، 2- حاکمان تزاری روسیه و بهدنبال آن سردمداران حزب کمونیست در شوروی، در راستای عمل به وصیت نامه منسوب به پترکبیر، از این منطقه بهعنوان منطقهای که میتواند حائل و حلقه وصل کننده اولیه جهت دستیابی به آبهای گرم خلیج فارس و دریای عمان باشد نام برده و به آن اهمیت زیادی میدهند، 3- بدون شک یکی از دلایل اصلی انجام دو دوره جنگ توسط روسها علیه ایران در زمان حکومت تزارها و فتح بخشهای قابل توجهی از اراضی آسیای مرکزی و قفقاز، که متعلق به ایران بود، همین نظر و اعتقاد عملی به اجرای آن بوده است، 4 South Ossetia Abkhazia Karabakh - کمونیستها نیز در زمان حکومت خود و با نظر مستقیم حکومت مرکزی در مسکو با ادامه همین راه، به تثبیت عملی فتوحات تزارها در این مناطق پرداخته و حتی ساختار جمعیتی و مرزبندیهای داخلی موجود در این منطقه را بهنفع خود تغییر دادند، 5- منابع طبیعی و ثروت قابل توجه زیرزمینی موجود در این منطقه، از نفت و گاز و سایر منابع باعث اهمیت منطقه شده است(وحیدی، 1377، ص20).
به همین دلیل آمریکا برای رسیدن به منافع ملی خود هدفهایی را دنبال میکند که عبارتند از: 1- دستیابی به نفت و گاز و در اختیار گرفتن استخراج و صدور آن، 2- دستیابی به بازارهای منطقهای و گسترش بازرگانی، 3- ایجاد ثبات با از میان برداشتن کشمکشهای قومی و توسعه دولتی و حقوقی کشورهای منطقه(فلاحی، 1382، ص 319)، 4- رویارویی با نفوذ روسیه و ایران در منطقه و پشتیبانی از گسترش نفوذ ترکیه، 5- رقابت با چین در مقیاس منطقه و جهان(امیراحمدیان، 1387، ص 41 )، 6- افزایش نفوذ در قفقاز، 7- بهبود فرصتهای تجاری برای شرکتهای آمریکایی، 8- حضور نظامی در منطقه و افزایش همکاریهای نظامی با جمهوریهای قفقاز در قالب طرحهایی چون مشارکت برای صلح و گسترش ناتو به شرق، 9- رقابت با سایر قدرتها بر سر کسب امتیازهای بیشتر بهویژه در کنترل منابع انرژی(نورتن تیلر، 1379، ص 17 و امیراحمدیان، 1388، ص 89).