خلاصة:
روایتشنو یکی از چهار نقش اصلی در روایت (نویسندة واقعی، خوانندة واقعی، راوی و روایتشنو) است؛ از اینرو آگاهی از آن به شناخت ویژگیهای متن روایی منجر میشود. پرسش مقالة حاضر این است که تأثیر علایق و واکنشهای مخاطب در بسط داستان و نحوة گسترش پیرنگ چگونه است؟ و روایتشنو چه نقشهای دیگری در روایت دارد؟ روایتشنو در مثنوی بسیار آشکار است؛ راوی مستقیم او را مورد خطاب قرار میدهد و مخاطبی است که اقتدار دارد و از راه نظرها و پاسخهای واقعی ادراک میشود. بنابراین، نقشی تعیینکننده در روایت دارد تا جایی که سؤالها، پاسخها و کنشهایش حتی میتواند مسیر پیرنگ را تغییر دهد. بهطور کلی، چهار نقش منحصربهفرد و مهم را میتوان برای روایتشنوی مثنوی برشمرد که در این مقاله به بررسی این نقشها میپردازیم.
ملخص الجهاز:
"برای مثال راوی-مولوی در اثنایداستان در حال بیان اسرار و نکتههاست که طعن،انکار و مزاحمت روایتشنو سببقطع سخن میشود: {Sای سگ طاعن،تو عوعو میکنی#طعن قرآن را برونشو میکنیS}(4282/3) اما راوی در ادامه به خود پند میدهد که نباید از طعن هر سقیم دست از کار بکشد: {Sگر چنان گند آزتان ننگیختی#جرعهای بر گورتان حق ریختی#نه،بگیرم گفت و پند آن حکیم#دل نگردانم به هر طعنی سقیمS}(4290/3-91) سپس وضعیت خود را در مقابل این نوع روایتشنو با شخصیت کره اسبی درداستانی از سنایی مقایسه میکند و داستان درونهای درونهای«رمیدن کرۀ اسب از آبخوردن به سبب شخولیدن سایسان»را خطاب به خود میگوید(4292/3):کره اسبی در حال خوردن آب بر سرچشمه است که همهمۀ مهتران برای تحریص چارپایان بهنوشیدن آب،او را از این کار باز میدارد و ترس در دل او میاندازد.
پس از ارائۀپاسخی کوتاه،راوی از روایتشنو میخواهد مشغول پرسشهای سطحی نشود: {Sگر شوم مشغول اشکال و جواب#تشنگان را کی توانم آب داد#گر تو اشکالی به کلی و حرج#صبر کن،الصبر مفتاح الفرج#احتما کن احتما ز اندیشهها#فکر شیر و گور و دلها بیشههاS}(2907/1-9) برخی پرسشها تغییردهندۀ مسیر روایتاند؛برای مثال راوی در جایی سؤالروایتشنو را آشکار مطرح میکند: {Sدی سؤالی کرد سائل مر مرا#زانکه عاشق بود او بر ماجراS}دیروز فردی از مخاطبان از من سؤال کرد که چگونه میتوان میان دو حدیث«الرضابالکفر کفر»و«رضا به قضا»جمع کرد؟چگونه به کفر که قضای الهی است،راضیباشم؟از این سؤال روشن است که مسائل کلامی و فقهی به ویژه موضوع جبر و اختیارکنجکاوی روایتشنوی مثنوی را بسیار زیاد برمیانگیزاند و در سراسر مثنوی&%00913AQNG009G% داستانهای فراوانی با این درونمایه روایت میشود(از جمله داستانهای شیر ونخچیران،عمر و رسول روم جلد اول،صوفی و قاضی جلد ششم،مومن سنی و کافرجبری جلد پنجم و..."