خلاصة:
حجیت عقل در دیدگاه آیتالله میرزا مهدی اصفهانی (1303ـ1365 ق.) در حوزههای مباحث نظری و اصول اعتقادی و مباحث اصول فقه، محور اصلی این گفتار است که براساس نوشتههای میرزامهدی اصفهانی تدوین شده است.میرزا مهدی اصفهانی امور را به دو گونه تقسیم میکند: یکی امور عقلی که هر عاقل، مستقل از دین و آیین، میپذیرد. دوم امور شرعی که عقل هیچ عاقل، بدان دست نمییابد و ناگزیر، باید از منابع وحی دریافت. نگارنده به نقدهای برخی ناقدان بر دیدگاه میرزامهدی اصفهانی نیز پاسخ میدهد.
ملخص الجهاز:
"و ثانیهما: أن عقل کل عاقل بالمعنی الذی ذکرناه من العقل المشهود بالشهود الوجدانی حجة علی معقولاته بحیث لا یحتاج فی حجیة معقولاته إلی شیء سواه، فلو تعلم من هذا الطریق لکان کل معقولاته له بدیهیآ ضروریآ حتی معقولاته النظریة إذ بعد ما أرجعت إلی الضروریات بطریق ضروری و إرجاع بدیهی یکون ضروریة و لا محالة تکون حجة بذات ذلک العقل، کیف و هو عین الکشف کما بینا و معلوماته مکشوفة بعین انکشافه.
در مورد آنچه عقل حاکم باشد، از مستقلات است و فقط به تنبه دادن نیاز دارد، مانند باب حجیت قطع به احکام کلی، باب اطاعت و عصیان و تجری و انقیاد، علم اجمالی و دیگر مباحثی که در این رساله ]= تقریرات الاصول[ خواهد آمد.
بیان آیت الله اصفهانی در مصباح الهدی در عدم حجیت قطع و یقین به این گونه قطعها برمیگردد و اگر انسان خبیر، بدون پیشداوری بدان عبارت مراجعه کند، عدم اعتقاد ایشان به حجیت عقلی یقین را برداشت نخواهد کرد؛ زیرا در نظرگاه مرحوم میرزا حجیت عقلی یقین حاصل از علم و عقل، اساس دین و زیر بنای آیین است و بنیاد شرع بر این گونه یقینها بنا میشود و مراجعه بشر به احکام بیان شده توسط انبیاء، پس از یقین به نبوت ایشان است.
نگارنده «علم و عقل از دیدگاه مکتب تفکیک» بدون توجه به نکته فوق و بدون مراجعه به تمامی آثار مرحوم میرزا، براساس نسخههای مغلوط، سخن ایشان را در این باب مورد انتقاد شدید قرار میدهد و میگوید: مرحوم میرزا مهدی اصفهانی بر این باور است که حجیت ذاتی یقین، منطقی نیست و ارزش و اعتبار آن باید به نقل و شریعت اثبات گردد!"