خلاصة:
یکی از کتابهایی که در سالهای اخیر دربارهی تاریخ اسلام به زیور طبع آراسته
شده، اثر ارزشمند دکتر غلامحسین زرگری نژاد است که به همت انتشارات سمت در
سال 1378 در 687 صفحه منتشر شده است. تاکنون نقدهای متعددی درباره آن
به چاپ رسیده که بیشتر ناظر به نقد شکلی و جزئینگرانه بوده است.
سعی نگارنده در این یادداشت بر این است تا روش و ویژگیهای تاریخ نگاری
مؤلف در این اثر را از نزدیک مورد توجه قرار دهد. با توجه به اینکه در این نوشته،
هدف، تبیین ویژگیها و مؤلفههای تاریخ نگاری یک مورخ است؛ بنابراین در ابتدا
تعریفی از مفهوم تاریخنگاری ارائه شده، سپس پرسشهایی که برای فهم ویژگیها و
مؤلفههای تاریخنگاری یک مورخ لازم است فهرست گردیده و در ادامه محتوای
کتاب مزبور با توجه به بعضی معیارهای پیش گفته مورد سنجش قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
". 9 با همهی این اوصاف و علیرغم همهی تلاشی که مؤلف در حفظ رویکرد علمی به سوژه از خود نشان میدهد، در مواقع و مواردی به شدت تحت تأثیر موضوع قرار گرفته و مریدوارانه درباره آن به قلم فرسایی میپردازد، البته این، مسألهای نیست که حتی خود مؤلف بتواند آن را انکار کند: در سراسر این نوشته سعی شده است تا به رغم عشق و احترام نویسنده به مقام والای نبوی، روش بررسی علمی تحتالشعاع آن ارادات قرار نگیرد، ولی اذعان میکنم که در لابهلای برخی از صفحات به جای یک مورخ بیطرف، یک ارادتمند مؤمن نیز بودهام، اما سعی وافری داشتهام تا این جایگاه اعتقادی موجب مصادره به مطلوب نگردد.
اتخاذ همین رویکرد انتقادی، باعث شده است که نویسنده محترم، بسیاری از بدیهیات و مسلمات تاریخ اسلام را مورد تردید قرار داده و نظریات و باورهای رایج دربارهی آنها را نقد و ابطال نماید که در زیر به چند نمونه اشاره میشود: الف) ص 188؛ با طرح یازده دلیل عقلی و نقلی، داستان سفر اول پیامبر به شام و قصهی ملاقات با بحیری مردود دانسته شده است.
اگر چه منابع از این لحاظ اطلاعات زیادی را در اختیار قرار نمیدهند و اتفاقا یکی از دلخوریهای مؤلف از ابن اسحاق به همین نگاه مثلهای او به تاریخ که تنها تحولات سیاسی را در آن دیده است، برمیگردد؛ با این حال، سعی نموده است تا حد ممکن، تحولات اقتصادی و اجتماعی دورهی پیامبر را مورد عنایت قرار دهد."