ملخص الجهاز:
"این کتاب دربردارندهی نزدیک به دوازده هزار صفحهی وزیری است و در آن بیش از پنجاه و پنج هزار اثر شیعه معرفی شده و،به پندار من،دو-سه برابر اینمقدار معرفی نشده است.
4یعنیکتابهایی که از قرن اول تا این تاریخ تألیف شده،در محدودهی معرفی الذریعة بوده است.
آری،شیخ آقا بزرگ شصت سال از عمر خود را در کار کتاب الذریعة کرد9وبا رجوع به هزاران کتاب و زیرورو کردن شصت کتابخانه و سفر به چند کشور،این شاهکار راآفرید و آنچه را محال مینمود،ممکن ساخت.
در همینجا لازم است به توضیح چهار نکته دربارهی نام شیخ آقا بزرگ تهرانی پرداخته شود:یکم اینکه نامشخصی وی محسن بود و او از خود گاه به این نام و گاه به نام محمد محسن یاد کرده است.
اما دکتر علی نقی منزوی،فرزند شیخ آقا بزرگ،آثار معرفی نشده در الذریعة راکمتر از این مقدار میداند.
ج 10،ص 26،ش 131،گفتنی است شیخ آقا بزرگ در جلد دهم الذریعة،ذیل عنوان«الذریعة إلیتصانیف الشیعة»(ص 26-27)،به معرفی مختصر کتاب خویش پرداخته است.
تو گویی شیخ آقا بزرگ«جایز الخطا»نبود و علی نقی منزوی«واجب الخطا»بود!حال آنکه تردیدی نیست پارهای از خطاهای الذریعة فقط از قلم شیخآقا بزرگ تراوش کرده است و،البته،این هرگز از عظمت کار بزرگ او نمیکاهد،که گفتهاند:من صنف فقد استهدف (4).
زیراهنگامی که شیخ آقا بزرگ تهرانی به تحقیق برای تألیف الذریعة مشغول بود و نامهاهی مؤلفان و شرح حالشان راجستجو میکرد،دستمایه زیادی برای نگارش کتابی در رجال فراهم ساخت.
«زندگی و آثار Ẓعلامه شیخ آقا بزرگ تهرانی»و«برترین کتابشناسی شیعه(نگاهی به کتاب الذریعة)».
برای تحقیق بیشتر رجوع کنید به:رضا مختاری،پیشین،ص 48-54؛ناصر الدین انصاری قمی،«برترین کتابشناسی شیعه(نگاهی به کتاب الذریعة)»."