خلاصة:
نابرابری و ابعاد مختلف آن نشانه های مشخصی از توسعهنیافتگی شمرده می شود. تفاوت ها و نابرابری های منطقه ای و ناحیه ای تهدیدی جدی برای کشورها بهشمار می رود، زیرا زمینه های دستیابی به وحدت و یکپارچگی ملی را دشوار میکند. برای فراهم کردن مبنای علمی و منطقی برای کاستن نابرابری ها، ارزیابی جامعی از وضعیت موجود توسعه ی نواحی با در نظر گرفتن شاخص های مختلف، بسیار ضروری است. پس از انجام این ارزیابی، می توان برای روبهرو شدن با مشکلات مناطق محروم اقدام کرد. مطالعه ی حاضر به ارزیابی سطح توسعهیافتگی شهرستان های ایران و تحلیل نابرابری میان آنها از نظر شاخص های مختلف توسعه پرداخته است. بدین ترتیب که پس از مطالعه و بررسی منابع موثق آماری مربوط به سال 1385، تعداد 54 شاخص توسعه تدوین شد؛ وزن شاخص ها با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسلهمراتبی (AHP) تعیین شد و درنهایت، میزان توسعهیافتگی شهرستان ها با بهره گیری از روش TOPSIS مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین، برای تبیین میزان نابرابری در بخش های مختلف مورد مطالعه، ضریب پراکندگی مربوط به هر بخش محاسبه شد. نتایج پژوهش، نابرابری آشکاری را میان سطح توسعه ی شهرستان ها نشان می دهد. شهرستان های شمیرانات، تهران و دماوند بهعنوان توسعهیافته ترین شهرستان های کشور، بههمراه سایر شهرستان های توسعهیافته بیشتر در بخش های مرکزی کشور واقع شده اند. در حالی که بیشتر شهرستان های توسعهنیافته و محروم در مناطق حاشیه ای و مرزی قرار گرفته اند. تحلیل ضریب پراکندگی نیز نشان می دهد که بیشترین نابرابری شهرستان ها بهترتیب مربوط به بخش های امکانات زیربنایی، کشاورزی و مسکن است. بنابراین، برای دست یافتن به یکپارچگی ملی، ارتقای سطح توسعه ی اقتصادی ـ اجتماعی و پایداری سیاسی، کاستن نابرابری های ناحیه ای امری ضروری و گریز ناپذیر است.
ملخص الجهاز:
"بدین ترتیب کهپس از مطالعه و بررسی منابع موثق آماری مربوط به سال 1385،تعداد 54 شاخص توسعه تدوینشد؛وزن شاخصها با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسلهمراتبی( PHA )تعیین شد و در نهایت،میزان توسعهیافتگی شهرستانها با بهرهگیری از روش SISPOT مورد ارزیابی قرار گرفت.
گزارش توسعهی انسانی درایران(1999)به تبیین این تفاوتها پرداخته و یکی از مهمترین سیاستهای توسعهی انسانی در برنامهی سوم توسعه را"توجه به برنامهریزی فضایی به عنوان یک برنامهی بلندمدت برای تحقق عدالت اجتماعی و تعادل منطقهای"معرفیمیکند( 141,9991,NU dna IRIOBP ).
رتبهبندی نواحی و مناطق برحسب میزان توسعهیافتگی اقتصادی-اجتماعی،همانند مسئلهی تصمیمگیریچند شاخصه( MDCM ){o1o}مورد ملاحظه قرار میگیرد که برای روبهرویی با آن روشهای گوناگونی وجود دارد( citraM 343,1002,civaS dna ).
از اینرو،زدودن نابرابریهای منطقهای درکشور مستلزم این است که مناطق محروم و توسعهنیافته در کانون توجه برنامهریزان قرار گیرند،به گونهای که در گامنخست،امکانات و خدمات اساسی و ضروری مورد نیاز آنها تأمین شود و سپس با شناخت هر چه بیشتر توانمندیهایانسانی و محیطی این مناطق و برنامهریزیهای صحیح،زمینههای رشد و توسعهی منطقهای و یکپارچگی ملی فراهمشود.
بسیاری ازکشورهای پیشرفته،عرصهی نابرابریها و تفاوتهای فزایندهی منطقهای و ناحیهای هستند که همین امر،به حرکتجمعیت و سرمایه به سوی مناطق توسعهیافتهتر و بروز مشکلات حاد منطقهای و ملی انجامیده و موجب شده تابرنامهریزی برای توسعهی متعادل نواحی کشور و زدودن نابرابریهای موجود،مورد توجه قرار گیرد.
مطالعهیپراکنش فضایی شهرستانهای کشور براساس سطح توسعهیافتگی،تا اندازهی زیادی وجود نظام مرکز-پیرامون را درمیزان برخورداری نواحی از امکانات و خدمات مختلف تأیید میکند و حاکی از آن است که با وجود برنامهها و تلاشهایانجام شده برای زدودن نابرابریهای ناحیهای،میان مناطق مختلف کشور از نظر میزان برخورداری از امکانات و خدماتتعادل وجود ندارد."