خلاصة:
گونه شناسی موجب شناخت بهتر، کامل تر و دقیق تر هر موضوعی است و یکی از روشهای علمی به شمار می آید. داستانهای فارسی با تمام وسعت، اهمیت و گذشته آن، تاکنون طبقه بندی جامعی نشده است. ایراد اساسی طبقه بندیهای موجود، به رغم تعدد و فراوانی، آمیختگی و دقیق نبودن آنهاست. اغلب طبقه بندیهای انجام شده چون از یک دیدگاه یا اعتبار خاص صورت نگرفته اند، موجب درهم ریختگی و آمیختگی انواع داستانها شده است. این مقاله، صرفا طبقه بندی، نقد و بررسی، شکل شناسی و گونه شناسی داستانهای سنتی فارسی است. در اینجا پس از تبیین مساله و پیشینه آن، آرای مهم ترین قصه شناسان و قصه پردازان ایرانی را گزارش و نقد و بررسی می کنیم، سپس آرای قصه شناسان غیر ایرانی را بررسی و ارزیابی می کنیم تا وضعیت حال را توصیف و تشریح کرده باشیم. آن گاه بر اساس همین طبقه بندیها و با دادن نظم و سامان مناسب و برخی ملاحظات و توضیحات، طبقه بندی جامعی را به یازده اعتبار ارائه می دهیم. این طبقه بندی نقد، تحلیل و تطبیق را در پژوهشهای داستانی کلاسیک ، سهولت می بخشد. یازده اعتبار پیشنهادی عبارتند از: 1.قالب، 2. ساختار روایت، 3. مضمون و درون مایه، 4. حوادث، 5. هدف، 6. منشا، 7. پایان، 8. سطح ادبی، 9. قهرمانان، 10. نحوه ارائه، 11حجم.
In every field، typology leads to a better، more complete and more precise knowledge. In spite of the importance and extent of traditional Persian stories، there is as yet no complete classification of these stories. Most of the present classifications are imprecise، mixing the different kinds of stories. This paper merely deals with an analysis، criticism، morphology and typology of Persian traditional stories. At first، the writers survey the views of the distinguished Iranian story experts and story tellers. This is followed by an analysis of the views of non-Iranian story experts. Based on the taxonomies presented here and by giving a special organization and some explanations، the writers proceed to give a complete classification of the stories according to eleven factors. This classification is claimed to facilitate criticism، analysis and comparison in classical narrative studies. The eleven factors proposed are the following: form، narration structure، theme، events، goal، origin، the end، literary level، characters، manner of expression، and size.
ملخص الجهاز:
"قصه به معنـی اخـص چـه نـوع قصه ایست که قصه های سحر و جادو و اولیا و شخـصیتهای تـاریخی قـرار مـی گیرنـد؟ اگـر مبنـای تقسیم بندی، تیپهاست ، چرا قصه های مسلسل که به نوع روایت بازمی گـردد و قـصه هـای شـوخی کـه لحن ،آنها را نشان می دهد، در این تقسیم بندی جزء گروههای اصلی هستند؟ ممکن است در قصة دیـو ابله عناصر سحر و جادو هم باشد(که به فراوانی هست ) در این صورت در کدام گونه جای می گیرد؟ بعدها، اولریش مارزلف ، قصه شناس آلمـانی ، در سـال ١٩٨٤ کتـاب «Typologie Volksmarchens Des Persischen» را به زبان آلمانی منتشر کرد که در سال ١٣٧١ بـه فارسـی و بـا عنـوان «طبقـه بنـدی قصه های ایرانی » ترجمه شد.
با مطالعة مکاتب ، روشها و انـواع دسته بندی یاد شده، قصه ها را می توان به چندین اعتبار تقسیم کرد: ١- قالبهای قصه : افسانه ، حکایت ، اسطوره، تمثیل ، مثل ؛ قالبهای داستان: داستان کوتـاه (نـوول)، داسـتان بلنـد، رمان، رمانس ، نمایش نامه / فیلم نامه ، داستانک ٢- ساختار روایت : خطی ،زنجیرهای / پلکانی ، داستان در داستان، سرگذشت نامه ٣- مضمون و درونمایه : پهلوانی ، عاشقانه ، عرفانی و فلسفی ، اخلاقی و اندرزی - منشأ: ایرانی ، هندی، یونانی ، عربی - پایان: غم نامه (تراژیک )، شادینامه ، عبرتنامه - سطح ادبی و زبان: ادبی ( منظوم، منثور)، عامیانه ٧- از نظر چگونگی بیان: معمولی و عادی ، تمثیلی و رمزی، طنز آمیز، شوخی و لطیفه وار، مناظره ٨- نحوة ارائة شفاهی : (نقالی ، تعزیه ، نمایش )، مکتوب ٩- حوادث: شگفت انگیز، واقعی (تاریخی ، نیمه تاریخی )، تخیلی (جادویی ، هراس انگیز) ١٠- حجم : کوتاه، متوسط ، نیمه بلند، بلند ١١- تیپها کتابنامه ١- آته ، هرمان ."