از کلام محوری تا هرمنوتیک کلاسیک با تأملی بر آثار منثور ناصر خسرو مقالة

مؤلف: غلامرضایی، محمد ؛ خاتمی، احمد ؛ بالو، فرزاد ؛

پژوهش های ادب عرفانی زمستان 1390 - شماره 20 التصنيف العلمية - البحثية (Ministry of Science/ISC (‎34 صفحة - من 31 إلی 64 )

الکلمات المفتاحية: ناصر خسرو هرمنوتیک هرمنوتیک کلاسیک نوشتار تأویل زبان آثار منثور ناصر خسرو بلاغت تاویل باطن

خلاصة:

سنت فکری – فلسفی غرب از افلاطون و ارسطو و حتی پیش تر از آن، تا قرن بیستم و در اندیشه و آرای فردینان دوسوسور زبانشناس سوئیسی، تحت تاثیر رویکردی دو قطبی، گفتار را بر نوشتار ترجیح می داده است. در این نگره، انتقال کامل معنا از طریق «گفتار» امکان پذیر می نمود؛ حال آن که نوشتار تنها فرع و جانشین گفتار قلمداد می شد. بطور طبیعی، چنین رهیافت کلام محورانه ای، سرانجام عرصه را برای هرمنوتیک کلاسیک فراهم می کرد. آن جا که دغدغه وصول به نبت مولف، هدف تفسیری عنوان می شد. با نگاهی گذرا به تاریخ و فرهنگ ایرانی- اسلامی، می توان مدعی شد،که با چنین تجربه وتلقی ای مشابه ،در گفتمان اندیشگی زبان و ادب کلاسیک مواجه هستیم. چنان که بطور خاص، ناصرخسرو این مهم را سامان بخشیده است. وی از یکسو با تمهید مقدمات نظری و در قالب عناوینی چون «نام و نامدار»، «نطق و قول و کلام» و «قول و کتابت»، به دفاع ازکلام محوری می پردازد و سرانجام به برتری گفتار بر نوشتار رای می دهد و از دیگر سو، با تفکیک میان تنزیل به عنوان ظاهر کتاب و شریعت و تاویل به مثابه باطن و روح آن، حصول به نیت مولف را ،هدف غایی موول معرفی می نماید، این مقال طرح و شرح مبسوط این مدعا خواهد بود.

ملخص الجهاز:

"نگاهی اجمالی به کلام محوری در ادب کلاسیک یکی از مسائلی که ذهن و زبان صاحب نظران را به خود مشغول داشته طرح این فرضیه است که اساسا قلمرو ادب کلاسیک فارسی، از مقولة نظریه پردازی تهی بوده است؛ اما باید گفت « فقدان صورت علمی دبستانهای هنری، به معنای عدم وجود تجربه‌های عام و انسانی آن مکاتب نیست؛ چنان که هربرت رید، کنت کلارک و آیزیا‌برلین رمانتیسم را وضعیت دائمی ذهن دانسته‌اند که در همه جا از عهد آدریانوس و افلاطون تاروزگار ما یافت می‌شود» (فتوحی، 1385: 33). بنابراین، از آن جا که «مطمئنا تا پایان عصرعباسی اول، کتاب فن خطابه و فن شعر ارسطو به عربی ترجمه نشده بود» (ضیف،1383: 51)می‌توان گفت، تعریفی که در کتب بلاغی از علم معانی تحت عنوان مطابقت کلام به اقتضای مخاطب شکل گرفته ریشة یونانی نداشته است؛4 اما تکامل و توسع آن در بلاغت اسلامی ریشه در فن خطابة ارسطو دارد؛ یعنی تعبیر دیگری از سخن موثر برای ترغیب شنونده یا اقناع اوست که افلاطون در رسالة گرگیاس و ارسطو در فن خطابه بدان می پردازد5 (شمیسا،1373: 20). «هانری کربن سابقة تفسیر معنوی را به تعالیم ائمه شیعه و محادثاتی می‌رساند که با شاگردان خود داشته‌اند، منتهی متصوفه اصول این تفسیر معنوی را مورد توجه قرار دادند و آن‌ها را گردآوردند» (کربن؛ 1371 :23) ، اما با این وجود- همانطور که پیشتر اشاره شد- نکته‌ای که باید بدان تفطن داشت اینست که«تأویل، در سده‌های نخستین، هم معنی و مترادف با تفسیر؛ یعنی آشکارسازی معانی و مفاهیم آیات قرآنی به کار رفته است و پس از طی قرون آغازین، تأویل به معنی برداشت‌های باطنی و فرازبانی طرح و گسترش روزافزونی پیدا کرد، تا آن جا که به گونه‌ای اصطلاح بر نهاده‌ای ویژه، در فرهنگ اسلامی درآمد و این گسترش و رواج بیش از هر چیزی پیآمد اندیشه‌ها و دیدگاه‌ها و رویکردهای صوفیان، عارفان و باطنیان بود» (راستگو، 1383: 23-22)."

استلام ملف الإرجاع :
(پژوهیار, , , )

تحميل
تحميل HTML

رابط قصير:

صفحة:

دخول / الاشتراک

تحتاج الدخول لعرض محتوى المقالة. إذا لم تكن عضوًا ، فتابع من الجزء الاشتراک.

دخول