خلاصة:
مهمترین سیمای هوازدگی در توده های گرانیتی، هوازدگی حفره ای است که به آن تافونی می گویند. تافونی ها حفرات عمیق و توخالی اند که توسط سازوکارهای متفاوت هوازدگی به وجود می آیند. در این نوشتار، چگونگی پیدایش تافونی ها و عوامل کنترل کننده آنها در گرانیت های جنوب مشهد و ماسه سنگ های سازند شمشک در یک آب و هوای نیمه خشک بررسی شده است. براساس مطالعات پتروگرافی، این سنگ ها متشکل از کوارتز ، فلدسپات پتاسیم، پلاژیوکلاز و میکا هستند. در ناحیه ی مورد مطالعه ، تافونی ها بیشتر به وسیله فرایند های فیزیکی و شیمیایی تشکیل شده اند. در این سنگ ها ، تافونی ها به وسیله عوامل کانی شناسی و ساختاری سنگ ، تغییرات آب و هوای محلی اطراف تافونی ها و میکروکلیمای درون خود حفرات کنترل می شوند. به دلیل فابریک (بافت) دانه ای در گرانیت ها ، یکی از مهمترین فرایند های ایجاد کننده هوازدگی حفره ای ، فروپاشی دانه ای کانی های ناپایدار مانند فلدسپات ها و میکاهاست. آنالیز خاک های تولید شده در زیر گل سنگ های روی صخره های گرانیتی توسط XRD وجود کوارتز، اورتوکلاز، آلبیت، کلسیت و کانی های رسی ( به ترتیب فراوانی شامل کائولینیت ، ایلیت و مونتموریونیت ) را به اثبات رسانده است. سیستم های درزه ، رگه های پگماتیتی ، تورق سطحی ، سست شدن و سخت شدن رویه ی رخنمون های سنگی از عوامل مهم کنترل کننده شروع تشکیل تافونی ها و رشد آنها محسوب می شود. بنابراین پیشنهاد می شود که لیتولوژی و ساخت سنگ و نیز تغییرات محیطی از عوامل مهم کنترل کننده هوازدگی حفره ای در این سنگ ها باشد. در سازند شمشک نیز انحلال سیمان آهکی و هوازدگی نمکی نقش بسیار مهمی در تشکیل تافونی ها ایفا می نماید.
ملخص الجهاز:
کلید واژه ها: تافونی ، هوازدگی حفره ای ، مشهد ، فروپاشی دانه ای ، گرانیت ، هوازدگی نمکی درآمد: برای اولین بار ایتالیایی ها حفرات بزرگ ١در سنگ های هوازده شده را ، تافونی٢ نامیدنـد کـه مفـرد آن تافون ٣ است .
6 محققین زیادی معتقدند که تافونی ها اغلب در سنگ های سیلیکاته دانه متوسط تا درشت با فابریک دانه ای و به ویـژه در گرانیـت هـا ، گرانودیوریـت هـا ، گنـایس هـا و ماسـه سـنگ هـا تـشکیل شـده انـد & Matsukura) (١٩٧٨,Smith ,١٩٨٥ ,Conca and Rossman ,١٩٩٧ .
در این بررسی، چگونگی پیدایش تافونیها و عوامل کنترل کننده آنها در گرانیـت هـای جنـوب مـشهد و ماسه سنگ های سازند شمشک ، واقع در بخش شمالی بینالود، بررسی شده است (شکل ١).
در ایـن روش دو نوع آنالیز صورت گرفته است ، یکی برای تشخیص ترکیب کلی و دیگـری بـرای تـشخیص نـوع کانی های رسی حاصل از هوازدگی این سنگ ها، که برای این منظـور شـش نمونـه از خـاکهـای تـشکیل شده در زیر گل سنگ هایی که روی گرانیت ها رشد کرده اند و نیز خاک های موجود در حفـرات سـنگی سازند شمشک پس از عبور از غربال ٤ فـی بـرای آنـالیز آمـاده سـازی شـده اسـت .
انواع مختلف این اشکال تافونی در گرانیت های جنوب مشهد در شکل ٥ آورده شده است .
, (1969) The origin of cavernous surface (tafoni) in granitic rocks of southern South Australia: Zeitschrift fuer Geomorphologie, 13(2), 163-181.
E. , (1983)Cavernous weathering in the Capital Reef Desert, Utah, Earth surface processes and landforms, 8, 517-526.