خلاصة:
استفاده صلح آمیز از فناوری هسته ای توسط اصول بنیادینی که ناشی از ترتیبات دوجانبه، منطقه ای و بین المللی بوده، از سوی حقوق بین الملل مورد حمایت و شناسایی قرار گرفته است. اما در همین راستا، مباحث قابل توجهی نیز درخصوص وسعت و نوع فعالیت های هسته ای، از جمله در حوزه امنیت هسته ای و نیز محافظت بین المللی برای ممانعت از تکثیر سلاح های هسته ای مطرح و مورد توجه جامعه بین المللی قرار گرفته است. از این رو، هنجارهای بین المللی همه انواع کاربردهای صلح آمیز انرژی هسته ای از جمله غنی سازی اورانیم، بازفرآوری و سایر فعالیت های حساس تولید سوخت هسته ای را مورد توجه قرار می دهد. این موضوع را می توان در قالب حق حاکمیت دولت ها در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای نیز مورد توجه قرار داد. دو دیدگاه و نظریه در بین حقوقدانان مطرح می باشد. برخی بر این باورند که این رویکرد برخلاف حقوق بین الملل و نیز مانع از حقوق کشورهای ندار در دستیابی به فناوری های نوین و به ویژه فناوری صلح آمیز هسته ای است. در مقابل نیز عده ای دستیابی به آن را ضرورت حیات و بقاء زندگی در جامعه بین المللی امروز قلمداد می نمایند. در این مقاله سعی شده است تا با بیان دیدگاه های مختلف مرتبط با ترتیبات دوجانبه، چندجانبه و بین المللی در انتقال و بهره مندی از فناوری هسته ای، آخرین رویکرد دولت ها با تمرکز بر رویه قانونگذاری ایالات متحده امریکا و رژیم های پیشرو در صحنه دیپلماسی چندجانبه در این خصوص مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
ملخص الجهاز:
"معدودی از دولتها دارای دانش فنی لازم و منابع مالی کافی برای بهرهمندی و توسعه فناوری هستهای میباشند(بیکزاده)،به همین دلیل نقش همکاری بینالمللی برای دستیابی کشورهای دریافتکننده به این تکنولوژی تعیینکننده تلقی میشود (Norbert,1981, p.
براساس ماده 4 معاهده عدم اشاعه معروف به ان پی تی1،حق کشورهای عضو در«فعالیت به تنهایی یا با همکاری سایر کشورها»برای توسعه بیشتر کاربردهای صلحآمیز انرژی هستهای مورد تأکید قرار گرفته است.
مطالعه درباره روشهای رفع نیازهای اعضای خود در رابطه با تجزیه ایزوتوپهای اورانیوم به طور خاص با استفاده از کارخانههای غنیسازی مستقر در اروپا و نیز اتخاذ تدابیری که برای نیل به ایمنی و اقتصاد بهینه در تولیدات سوخت هستهای طراحی گردیده،از جمله اهداف این سازمان بیان شده است.
همان گونه که آژانس بینالمللی انرژی اتمی متذکر شده است،در بسیاری از موارد،پروژههای انرژی هستهای با این پیشداوری مواجه میشوند که امکان انجام هیچ نوع پروژه مرتبط با برنامه توسط ملل متحد برای کشورهای در حال توسعه وجود ندارد(ساعد،1382).
قوانین ایالات متحده در انتقال تکنولوژی هستهای،اولویت را به کشورهای فاقد سلاح هستهای عضو ان پی تی و کشورهایی که تأسیسات آنها تحت تضمینهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی قرار دارند،بخشید،اما در عمل خلاف آن ثابت شده است.
ایالات متحده تلاشهای زیادی را برای توقف اشاعه سلاحهای هستهای،از بعد بینالمللی -از طریق حمایت از تأسیس آژانس بینالمللی انرژی اتمی و انعقاد معاهده ان پی تی و از بعد داخلی،هرچند که در نظام حقوقی داخلی خود اصلاحاتی را نسبت به انتقال تکنولوژی هستهای انجام دادهاند،اما منافع سیاسی جانشین قواعد مزبور گردیده است."