خلاصة:
فقه شیعه این انعطاف و زمانشناسی را دارد که بتواند بهروز گردد و بدین سان جهاد به ابعاد فرانظامی تعمیم یابد: جهاد علمی، جهاد فرهنگی، جهاد سازندگی و ... و امروز نیز جهاد اقتصادی به این گفتمان وارد شد. در بین ابعاد مذکور، اقتصاد از ویژگیعامتری برخوردار است یعنی در مقایسه ابعاد مختلف پیشرفت یک کشور با کشورهای دیگر، حوزه اقتصاد و شاخصهای مربوط به آن از برجستگی ویژهای برخوردار است. اقتصاد ایران برای حضور در اقتصاد جهانی نمی تواند به اخلاق کسب و کار بی تفاوت باشد و تجار و بنگاه ها برای حضور در بازارهای جهانی ناگزیر به اندیشیدن به این مهم هستند. بدون شک توسعه ی مطلوب اقتصاد، ارتباط تنگاتنگی با شناخت، درایت و تدبیر تجار دارد. اگر کسی بدون آگاهی از احکام و قوانین مربوط به تجارت به کسب و کار مشغول گردد، فعالیت های او به لحاظ شرعی و علمی نمی تواند از کارآیی و اثربخشی لازم برخوردار باشد. رشد اقتصادی و اقتصاد سالم مرهون آن است که قبل از شروع در تجارت، دستاندرکاران مسائل اقتصادی نسبت به موضوعات و قوانین مربوط به تجارت، آشنایی کامل پیدا کرده و آداب معامله ی صحیح و مشروع را مراعات نمایند. آنچه در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است بررسی فقهی آموزش و فراگیری دانش تجارت به عنوان یکی از ابعاد مهم جهاد اقتصادی است. مشهور فقهاء حکم به استحباب فراگیری دانش تجارت داده اند اما برخی دیگر قائل به وجوب و لزوم آن شده و شروع در کسب و کار را بدون آشنایی با احکام و قوانین مربوط به تجارت باطل می دانند که در این نوشتار ضمن اشاره به اقوال آنها حکم به وجوب تفقه در تجارت مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
ملخص الجهاز:
در کنار همه ی تأکیداتی که اسلام پیرامون اهمیت تجارت و نقش آن در توسـعه ی اقتـصادی جامعه نموده و از آن به عنوان عامل رشد عقل و تـرک آن سـبب نقـصان عقـل تعبیـر شـده اسـت (حرعاملی ، ١٤١٤، ج ١٢، ٥-٤) از ذکر نکته ای اساسی نباید غافل ماند و آن اینکه در چه صورتی تجارت می تواند چنین نقش مهمی را در جامعه ی اسلامی ایفاء کند ؟ آیا بدون آشنایی با شـیوه ی تجارت مطلوب و معاملات صحیح و کسب دانش مورد نیاز در ارتباط با احکام و قوانین مربوط به تجارت می توان به توسعه ی اقتصادی و رشد فکری دست یافت ؟ و نیز به سوی رشد درآمد ملـی ، حرکت در جهت اقتصاد سالم ، نفی اقتصاد طاغوتی و طاغوت اقتصادی گام برداشت ؟ بدون شک، پاسخ منفی است ؛ زیرا اولا تحقق فعالیت های اقتصادی به دلیل ظرافـت و ارتبـاط تنگاتنگش با مال و ثروت ، ثانیا انجام دادن معاملات تجاری مصرح در فقه و قانون (ماده ٢ قـانون تجارت )، ثالثا حسن ایفاء وظایف توسط تاجر که شغل معمولی خود را در معاملات تجاری قـرار می دهد (ماده ١ ق .
با توجه به دو مورد فوق از شأن نزول ، دلالت آیه ی شریفه بر وجوب تفقه و فراگیری احکام تجارت نسبت به کسانی که در امر کسب و کار مشغول می شوند، واضح و روشن است ؛ زیرا عـدم تفقه در تجارت موجب مـی شود که انسان حلال و حرام الهی را نداند، به تجارت مشروع و قانونی آگاهی نیافته و مرتکب معاملات حرام و در نتیجه انجام فعالیت های اقتصادی نامشروع گردد.
(
, 
, 
)
