خلاصة:
در دولت فتحعلی شاه قاجار، عتبات عالیات به عنوان یک نماد عقیدتی در سیاست
مذهبی و نیز به عنوان یکی از محورهای اثرگذار در مناسبات ایران و عثمانی مطرح گردید.
وجود اماکن مقدس شیعی و اقامت ایرانیان در شهرهای کربلا، نجف و کاظمین و رفت و آمد
زوار ایرانی به این شهرها که پیوسته با رفتارهای خصوم تآمیز ماموران دولت عثمانی مواجه
بود و نیز حملات وهابیان، عتبات عالیات را علاوه بر یک مساله مذهبی به یک مساله سیاسی
موثر بر مناسبات ایران و عثمانی تبدیل کرد و از جمله دولت فتحعلی شاه قاجار را که حفظ و
پاسداری از مذهب و سرنوشت ایرانیان را وظیفه خود می دانست، به واکن شهای سیاسی و
نظامی واداشت.
پیامد این واکنش ها با وجود برخی نتایج موفقیت آمیزش، موقتی بوده و به حل ماندگار این
دشواری سیاسی و مذهبی برای دولت ایران نیانجامید.
این مقاله با روش و رویکرد تحلیلی به بررسی جایگاه عتبات عالیات در سیاست مذهبی و
خارجی دولت قاجار و روندها و نتایج آن در مناسبات با دولت عثمانی پرداخته است.
ملخص الجهاز:
"وجود اماکن مقدس شیعی و اقامت ایرانیان در شهرهای کربلا،نجف و کاظمین و رفتوآمدزوار ایرانی به این شهرها که پیوسته با رفتارهای خصومتآمیز مأموران دولت عثمانی مواجهبود و نیز حملات وهابیان،عتبات عالیات را علاوهبر یک مسأله مذهبی به یک مسأله سیاسیمؤثربر مناسبات ایران و عثمانی تبدیل کرد و از جمله دولت فتحعلی شاه قاجار را که حفظ وپاسداری از مذهب و سرنوشت ایرانیان را وظیفه خود میدانست،به واکنشهای سیاسی ونظامی واداشت.
اختلافات اساسیدو دولت در دوره قاجار را میتوان در نامشخص بودن مرزهای طولانی دو کشور با وجودعهدنامههای فی مابین دوران صفوی و افشاری،وضعیت مبهم منطقه کردستان،فعالیت ایالات وعشایر مرزی که تابعیت آنها نسبت به دولتهای ایران و عثمانی همواره در نوسان بود،وجوداماکن و مشاهد متبر که شیعی و اقامت ایرانیان در شهرهای عتبات عالیات و رفتوآمدهایزوار و تجار ایرانی و سیاستهای خصمانه مأموران و عوامل حکومتی عثمانی نسبت به آنها وبه همین اعتبار دعوی دولت ایران در دخالت و اعمال نظر در انتخاب والیان بغداد و ایالتهایشرقی امپراتوری عثمانی و پاسداری از جان و مال زوار و تجار و ایرانیان عراق عرب و حرمتاماکن مقدس شیعی توجیه نمود.
عباس میرزا که به شدت از رفتارهای دور ازآداب داود پاشا خشمگین بود در نامهای به محمد غالب پاشا والی ارزروم به شدت از رفتارداود پاشا نسبت به زوار و مجاورین ایرانی عتبات عالیات شکایت نمود و از والی ارزرومخواست مراتب شکایت و اعتراض دولت ایران را به دولت عثمانی اطلاع دهد(نامه عباسمیرزا به محمد غالب پاشا،بایگانی نخستوزیری استانبول،خط همایون،شماره b-61263؛ نصیری،سند 26،همان،73)."