خلاصة:
بازخوانی چگونگی انتقال یا استمرار زندگی اجتماعی از دوره ی باستان به دوره ی
اسلامی، از جمله موضوعات بسیار مهم و کلیدی تاریخ ایران است. در فرایند این انتقال و استمرار،
که در بستری از مناسبات دو جانبه، به شکل تعامل یا تقابل میان ایرانیان و اعراب مسلمان، انجام
گرفت، شهر و جامعه ی شهری، نقش و اهمیت قابل توجهی داشته است، زیرا؛ شهر ایرانی، کانون
قدرت سیاسی، محل استقرار نهادهای تصمیم ساز و جایگاه کارگزاران قدرت سیاسی، نظامی و
اداری به شمار می رفت. در این پژوهش، دادههای مربوط به شکل استقرار کارگزاران عرب در
قلمروی ایرانشهر، از منابع اصلی تاریخی و جغرافیایی استخراج، مطالعه، بررسی، تحلیل و تفسیر
گردیده و نشان داده شده است؛ چگونگی استقرار نمایندگان قدرت سیاسی عرب در ایران، زمینه ساز
شکل گیری سکونت گاه های شهری جدید، توسعه ی برخی از شهرهای قدیمی و افول و زوال برخی
دیگر در قلمرو ایرانشهرگردید. این امر، هم چنین بر گسترش و ترکیب جامعه ی شهری و مناسبات
شهرنشینان ایرانی و عرب در دوران پس از فتح ایران موثر واقع شد.
ملخص الجهاز:
"ساماندهی مقاله‌ی حاضر براساس سئوال‌های زیر است: *در جریان فتح ایران و انتقال قدرت از حاکمان و کارگزاران ایرانی به نمایندگانخلافت اسلامی،روند استقرار زمام‌داران عرب و وابستگان آنان در سکونت‌گاه‌هایشهری و غیر شهری ایران چگونه بود و از چه الگویی تبعیت می‌کرد؟ *استقرار کارگزاران و نمایندگان خلافت اسلامی در سرزمین‌های ایرانی،چه اثری برظهور و افول شهرها گذاشت؟ یادآوری این نکته نیز ضروری است که در مقاله‌ی حاضر،فقط استقرار کارگزاران ونمایندگان قدرت سیاسی مسلط در گستره‌ی ایرانشهر مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
این شهر،از طریق پیمان صلح،دروازه‌های خود را به روی اعراب مسلمان گشود{o1o}وهمواره به مفاد صلحنامه وفادار ماند،اما چندان مورد اقبال زمام‌داران عرب مسلمان قرارنگرفت؛زیرا حیره پس از سقوط ساسانیان،فلسلفه‌ی وجودی و اهمیت سیاسی و نظامی خود رابه عنوان پایگاهی مرزی و مرکز فرماندهی حاکمان دست نشانده،جهت مقابله با تهاجمبدویان عرب به سرزمین‌های آباد سواد،از دست داد و در سایه‌ی شهر نو بنیاد کوفه،به تدریجرو به افول و ویرانی نهاد پس از فتح تیسفون-پایتخت ساسانی-سعد بن ابی وقاص در قصر سپیدمنزل گزیده،خانه‌های شهر را میان همراهانش تقسیم کرد و ایوان کسری را نمازگاه قرار داد.
هر جا که شرایط اجتماعی،سیاسی،نظامی،اداری و طبیعی برای استقرار پایگاه قدرت سیاسی-نظامی جدید در درون کهن دژ وشارستان مهیا و مساعد بود،حاکمان عرب در درون برج و باروهای شهرهای ساسانی سکونتگزیدند،اما به اقتضای تحول مناسبات اجتماعی و اقتصادی،شکل و ریخت شهرها نیز متحولشد و در نتیجه،عناصر اصلی شهر از جمله؛سازمان قدرت سیاسی،از کهن دژ و شارستان بهربض،انتقال یافت."
(
, 
, 
)
