گونه ها و روشهای تفسیری امام باقر علیه السلام در مصادر روایی فریقین مقالة

روش‌شناسی تفسیر امام باقر (ع) وقتی ضرورت و اهمیت دارد که بدانیم عصر این بزرگوار دوران فرازها و فرودهای فرقه‌های مذهبی ‌و غیر مذهبی است. تلاشهای فکری و فرهنگی معتزله، مرجئه، اهل قیاس، غلات، همراه خوارج و اهل‌کتاب، از ویژگیهای عصر امام باقر (ع) ‌است که به کارگیری روشهای مختلف تفسیر قرآن از سوی امام گویای حضور فرهنگی و فکری فرقه‌های مذکور است.‌مقاله حاضر با روش توصیفی ـ اسنادی، با تتبع در روایات تفسیری این امام همام در مصادر روایی فریقین ـ به ویژه اهل‌سنت ـ به دنبال شناخت ‌روش ایشان در تفسیر قرآن است و بیان می‌دارد که امام، زمانی قرآن را به نطق درآورده، از آن برای تفسیر کلام الهی استفاده نموده‌اند و گاهی ‌در حوزه معناشناسی به تبیین واژگان آیات الهی پرداخته‌اند، جری و تطبیق، استفاده از عقل و برهان، بهره‌گیری از اسباب نزول و ... از دیگر ‌روشهای تفسیری امام است که مطرح می‌شود.‌

"(آلوسی، ج 4، ص 197، ذیل نحل (16) / 43)‌ در توضیح سخن امام باقر (ع) که اهل‌الذکر ما هستیم، می‌گوید: علمای اهل‌بیت رسول الله : و الرحمه از بهترین علماء ‌هستند، هرگاه بر سنت مستقیم باشند؛ مثل علی، ابن‌عباس، فرزندان علی: حسن و حسین، محمد بن حنفیه، علی بن حسین ‌زین‌العابدین، علی‌بن عبدالله بن عباس، ابی‌جعفر الباقر و جعفر الصادق و پسرش و امثال و شبیه و نظیر آنها از کسانی که به ‌ریسمان محکم الهی و راه مستقیم او چنگ زده، حق هر صاحب حقی را می‌شناسند و بر جایگاهی که خدا و رسولش و ‌قلبهای مؤمنین به سوی آن است، فرود می‌آیند. (حویزی، ج 2، ص 557)‌ ‌5 ـ 3) ابن جریر و حاکم (در حالی‌که آن را صحیح دانسته) و ابن مردویه و بیهقی در الدلائل از سعید بن ‌ابی‌هلال روایت نموده که گفت: از اباجعفر محمدبن علی (امام باقر (ع)) شنیدم که این آیه را خواند: «والله ‌یدعو إلی دارالسلام و یهدی من یشاء إلی صراط المستقیم» و فرمود: ‌ حدثنی جابر قال: خرج علینا رسول الله (ص) یوما، فقال: إنی رأیت فی ‌المنام کان جبریل عند رأسی و میکائیل عند رجلی، یقول أحدهما ‌لصاحبه: اضرب له مثلا، فقال: اسمع أذنک و اعقل قلبک، إنما مثلک ‌و مثل من اتبعک مثل ملک اتخذ دارا، ثم بنی فیها بیتا، ثم جعل ‌فیها بیتا، ثم جعل فیها مادبه، ثم بعث رسولا یدعو الناس إلی طعامه، ‌فمنهم من أجاب الرسول و منهم من ترک، فالله هو الملک، و الدار ‌الاسلام و البیت الجنة و أنت یا محمد رسول، فمن أجابک دخل الإسلام ‌و من دخل الإسلام دخل الجنة و من دخل الجنة اکل ‌ منها."