خلاصة:
مدارای دینی و مذهبی بهمعنای آسانگیری و تحمل افکار و عقاید مخالف، یکی از اصول پذیرفتهشده در اسلام است. دولتهای اسلامی در طول تاریخ همواره با ادیان مختلف در قلمرو حکومتی خویش (با انگیزهها و اهداف مختلف) مدارای دینی داشتهاند و این موضوع یکی از خصایص بارز آنان بوده است؛ اما مدارای مذهبی وضعیت متفاوتی داشته و دارای فراز و فرود بسیاری بوده است. در قرن چهارم و پنجم هجری حکومت شیعیمذهب آلبویه، با تمامی ادیان و مذاهب موجود که در چارچوب شریعت اسلامی فعالیت میکردند، مدارا داشته و از توانایی آنان در امور حکومتی استفاده مینمود و با اجازه فعالیت مذهبی و دینی به آنها، زمینههای رشد فرهنگی را برای همه گروهها بهوجود آورد؛ بهطوریکه عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره آلبویه تحقق یافت.
ملخص الجهاز:
"در قرن چهارم و پنجم هجری حکومت شیعیمذهب آلبویه، با تمامی ادیان و مذاهب موجود که در چارچوب شریعت اسلامی فعالیت میکردند، مدارا داشته و از توانایی آنان در امور حکومتی استفاده مینمود و با اجازه فعالیت مذهبی و دینی به آنها، زمینههای رشد فرهنگی را برای همه گروهها بهوجود آورد؛ بهطوریکه عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره آلبویه تحقق یافت.
گرچه دوره آلبویه بهدلیل نابردباریهای مذهبی از طرف گروهی از فرقههای اهلسنت و نیز افراط برخی از شیعیان بغداد در برخی رفتارهای تحریکآمیز، موجب بروز خشونتهای مذهبی خونینی بهویژه در محله شیعهنشین کرخ بغداد گردید، 1 اما حاکمان آلبویه معمولا اقدامی برای بهوجود آمدن چنین نزاعهایی نداشتند؛ 2 بلکه بهعکس، درصدد از بین بردن آنها بودند و برای این هدف با اینکه خود شیعه بودند، در برخی موارد علما و بزرگان شیعه مانند شیخ مفید را توبیخ و تبعید میکردند.
ج) آزادی فرقههای اسلامی در نشر عقاید یکی از شواهدی که میتوان برای اثبات مدارای مذهبیامیران آلبویه به آن استناد کرد این است کهگرچه این امیران خود پیرو تشیع بودند، امانهتنها از اجرای اعمال مذهبی اهلسنت جلوگیری نمیکردند، حتی در مواردی نیز در اجرای آن اعمال آنان را یاری میرساندند؛ازجملهاینکه بنابه نوشته ابنجوزی، 7 وقتیمعزالدوله وارد بغداد شد، سه تن از قاریان قرآن کریم را که در آن زمان از لحاظ نحوه قرائت آیههای قرآن همانندی نداشتند، برگزید تا برایاهل تسنن بهنوبت نماز تراویح بخوانند؛درحالیکه نماز تراویح از آداب اهلسنت است و در شبهای ماه رمضان و به جماعت خوانده «زط»معرب «جت»،نامقومیدرهندکهبهجنوبایرانوعراقآمدهودرقرنهاینخستیناسلامدیههاییبهنامایشانشهرتداشتهاست وبه گفتهحمزهاصفهانی،درزمانبهرامگوربهایران آمدند."