خلاصة:
ایران سرزمینی است با تنوع طبیعی ـ فرهنگی بسیار بالا که می‌توان از آن به نحو مطلوبی در روند توسعه و قدرتمند‌تر شدنش بهره برد. تکثر زبانها و قومیتها یکی از اشکال این تنوع است که به‌رغم تصویری که عموما به صورت منفی از آن ایجاد شده و گاه آن را به مثابه مشکلی احتمالی برای انسجام و فرایند شکل‌گیری روحیه و ساختارهای دولت ملی مطرح کرده‌اند، می‌تواند درست برعکس به مثابه ابزاری اساسی برای تقویت این فرآیند به کار گرفته شود. در مقاله حاضر که حاصل بخشی از نتایج یک طرح تحقیقاتی است، تلاش شده است امکانات بالقوه‌ای را که این تنوع می‌تواند برای ارتقا سطح علمی کشور به ما ارزانی کند نشان داده شوند. تاکید اصلی مقاله بر تداوم سرزمینی و جهانی اقوام ایرانی است که به کشور ما امکان جذب و مبادله دانشجویان و اساتید و مشارکت در فرآیند‌های جهانی تولید علم را در حوزه‌های جغرافیایی دیگر و شکوفا ساختن همکاریهای منطقه‌ای و بین‌المللی در سطوح دانشگاهی و مؤسسات پژوهشی می‌دهد. در این مقاله استدلال می‌شود که مدیریت و سیاست‌گذاری عمومی در زمینه آموزش و پژوهش استفاده لازم را از این امکانات بالقوه انجام نداده‌اند و راهکارهایی را برای خروج از این موقعیت در چهار منطقه زبانی ـ فرهنگی مورد مطالعه، یعنی حوزه‌های آذری، بلوچ، عرب و کرد ایرانی ارائه می‌دهد. نقطه اتکای اصلی مقاله موضوع زبان است؛ زیرا زبان عمده‌ترین سطحی است که در آن هویتهای محلی تعریف می‌شوند. همچنین مسئله نیاز به اتخاذ یک سیاست زبان‌شناختی مشخص در سطح آموزش عالی که بتواند ما را در موقعیت بهتری برای جذب و گسترش فرهنگ ملی و فرهنگ قومی و محلی‌مان قرار دهد.
ملخص الجهاز:
"نکته بسیار مهمی که در این زمینه وجود دارد آن است که هویتهای محلی-قومی ما اولا گروههای بزرگ انسانی(چند میلیونی)را تشکیل می‌دهند که بازار فرهنگی بزرگی را می‌سازند،از این گذشته این هویتها دارای تداومهای فرامرزی هستند و بنابراین می‌توان از این موقعیت که البته دارای خطراتی نیز هست،به سود هویت ملی و برای جذب دیگران به سوی فرهنگ خودی استفاده کرد.
چالش هویتهای قومی-محلی در نظام آموزشی شکی نیست که به کار گرفتن و وارد کردن زبانهای محلی-قومی در سطح مختلف آموزشی و به خصوص در نظام آموزش عالی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد و شاید به همین دلیل و با دغدغه آنکه مبادا این امر سبب تضعیف هویت ملی و انسجام ملی گردد تاکنون بخشهایی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که تقویت فرهنگهای محلی-قومی کشور را توصیه کرده است به اجرا درنیامده‌اند و همانگونه که می‌دانیم این یکی از خواستهای دائم و پیوسته گروههای قومی ما را تشکیل می‌دهد.
پرسشهای پژوهش پرسش اصلی در این مقاله آن است که یک برنامۀ توسعۀ پایدار برای ارتقاء سطح علمی کشور و نظام آموزش عالی در آن می‌تواند با اتکا بر پتانسیلهای زبانی کشور در زمینه‌های خرده‌فرهنگهای قومی- محلی انجام بگیردو این امر به هیچ عنوان سبب تضاد با انسجام ملی نمی‌شود،در نتیجه می‌توان از طریق برنامه‌ریزی صحیح در آموزش عالی فرهنگهای محلی مزبور را به کار گرفت تا بر سطح کمی و کیفی موقعیت علمی در کشور و در سطوح منطقه‌ای و بین المللی افزود و در عین حال به تقویت هویت و انسجام ملی نیز به عنوان اهدافی ثانویه دست یافت."
(
, 
, 
)
