خلاصة:
سازمان بهعنوان یکی از مؤلفههای مدل مطالعه چگونگی مبارزه سیاسی چارلز تیلی است. سازمان در فرآیند بسیج انقلابی نقشهای گوناگونی ایفاء میکند. هیئتهای مذهبی از جمله سازمانهای قدیم هستند که در فرهنگ عاشورایی تشیع رشد کرده با فراز و نشیبهایی فراوان گسترش و تکامل یافتهاند. مقاله حاضر به بررسی نقش هیئآت مذهبی شهر تهران در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی در شهر تهران میپردازد. روش مورد استفاده در این پژوهش کیفی و از نوع مطالعات تاریخی و اسنادی بوده و برای گردآوری دادهها به منابع و اسناد موجود مرتبط مراجعه شده و با برخی از دستاندرکاران هیئآت مذهبی مورد مطالعه مصاحبه نیز انجام شده است. یافتههای تحقیق که در پاسخ به این سئوال اصلی که «نقش و کارکردهای مختلف هیئتهای مذهبی شهر تهران در روند شکلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی چه بوده است؟» مبین آن است که این هیئتها بهعنوان یکی از شبکههای سازماندهی در کنار سایر سازمانها، در روند شکلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی دارای نقش و کارکردهای مهم و متنوعی بودهاند. از جمله آنها میتوان به نقش فرهنگی، هنری، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نظامی هیئتهای مذهبی مورد مطالعه شهر تهران در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی اشاره کرد که برای هر کدام از این نقشها شواهد و مصادیق مربوط در بستر تاریخ انقلاب توضیح داده شده است.
ملخص الجهاز:
"بهدلیل چنین جایگاه قابل توجهی بود که امام خمینی(ره) بهعنوان رهبر انقلاب اسلامی، مشوق و الهامبخش تشکیل و گسترش فعالیت هیئتهای مذهبی و مجالس عزاداری بوده و بعضا دارای نماینده هم در برخی از آنها بودهاند و ایشان بارها در سخنرانیهای خود بر این نکته تأکید و توجه بسیار زیادی ابراز نمودهاند (افروغ، 1387: 6).
برای گردآوری دادهها و مطالب از مصاحبه، تحلیل اسناد و مدارک، سفرنامهها، خاطرات و کتب استفاده شده است، بدینصورت که جهت جمعآوری تاریخچة هیئتهای مذهبی از منابع دست اول مانند خاطرات، سفرنامهها، مصاحبه با پیشکسوتان هیئتها استفاده شده است؛ همچنین برای شناخت نقش و کارکرد هیئتهای مذهبی در فرآیند پیروزی انقلاب اسلامی، ابتدا با استفاده از نظرات پیشکسوتان هیئتهای مذهبی و اساتید صاحبنظر، چند هیئت مذهبی فعال در تهران، بهعنوان نمونه انتخاب شده و اطلاعاتی در مورد تاریخچه، فعالیتها و کارکردهایشان در جریان شکلگیری و پیروزی انقلاب اسلامی جمعآوری و تحلیل شده است.
درباره تاریخچة مختصر هیئتهای مذهبی بهعنوان سازمان قدیمی بسیج در ایران لازم به ذکر است که عزاداری شیعیان از جمله آیینهای دینی است که گرچه تأسیس آن با امامان شیعه(ع) بوده است، اما در مسیر پیدایش و گسترش خود به عنصری از فرهنگ سیاسی اجتماعی شیعه تبدیل شده و در دوره صفویه گستردهتر و رسمیتر شده است (قهرمانینژاد، 1385: 86-88).
گستردگی هیئتهای مذهبی در سراسر کشور از شهرهای بزرگ تا روستاها، این امکان را در روند شکلگیری انقلاب اسلامی در کنار سایر سازمانها بوجود آورده بود که پیامها و ارتباطات انقلابی به راحتی در سراسر کشور پخش شده و اقشار و طبقات گسترده مردمی در ارتباط با حوادث انقلابی، در جریان مواضع و پیامهای امام خمینی قرار گیرند."