عنصر خطاب در غزل سعدی مقالة

سعدی استاد مسلم غزل سرایی در ادب فارسی است. دل نشینی و اثرگذاری کلام او نسبت به غزل شاعران دیگر به عوامل فراوان فرهنگی، زبانی، بیانی، تصویری و... وابسته است. هرچند ظرایف متعددی از اشعار سعدی توسط پژوهشگران و منتقدانی نظیر هانری ماسه، غلامحسین یوسفی، علی دشتی، محمود عبادیان، سعید حمیدیان، تقی پورنامداریان، ضیاء موحد و... کشف و ارائه شده، هنوز جزئیاتی از شگردهای سخن سرایی او به ویژه در غزل باقی مانده که توجه به آن ها در پی بردن به راز شیرینی سخن و انگیزش خارق العاده آن کمک می کند. مقاله حاضر به عنصر «خطاب» به عنوان عامل موثری در این خصوص پرداخته است. مهم ترین اثر و نتیجه القای حس «حضور» و «خطاب» در شعر برانگیختگی مخاطب است. این مقاله پس از ذکر مقدماتی درباره «عنصر خطاب» عوامل موثر در تقویت این احساس را در کلام سعدی برشمرده است. در انتها عناصر کلامی «خطاب» در غزل سعدی تحلیل شده است. در این پژوهش از روش اسنادی و تحلیل محتوا بهره برداری شده و در قسمت آخر آمار و داده هایی از میزان بروز و نحوه توزیع آن ها به صورت جداول و نمودارهایی ارائه شده است.

Saadi is undoubtedly the master of lyric poem in Persian literature. His Melodious and impressive speech in comparison with other poets' sonnets، is related to many cultural، linguistic، expressive، pictorial factors. Although many elegant points concerning his poems have already been investigated by Henri Masse، Gh.Yousefi، A.dashti، M.Ebadiyan، S.Hamidiyan، T. Poornamdariyan، Z.Movahhed etc.، there are still many details about the unique techniques in his sonnets which await further research in order to understand the secret of his beautiful speech and extraordinary impulse. In this article، we have addressed ''addressing'' as a determining factor. The determinative appearance of this factor in Saadi's sonnets has a great role in motivational aspect of his poems. Following a quick introduction of addressing، we present the factors that amplify this sense in saadi's sonnets. He has made the addressing factors in his poems by utilizing artistic techniques and making a presence feeling. It is concluded that the most important effect of "presence feeling" and the "addressing factor" is the audience's excitation. Finally، the addressed factors of saadi's speech are analyzed and presented. In this research، we have used the document analysis method and in the last section we present the distribution of data and statistics of the addressed factors.

"به جاست برای هر یک از ردیف‌های 8 گانه از جدول 2 مثالی آورده شود،لیکن جهت پرهیز از تطویل کلام به ذکر مثالی از غزل‌هایی بسنده می‌کنیم که هر چند از وجود عناصر خطابی در طول غزل بی‌نصیب مانده‌اند،در بیت آخر با بهره‌گیری از تخلص سعدی از فضای خطاب بهره جسته‌اند: چون من به نفس خویشتن این کار می‌کنم#بر فعل دیگران به چه انکار می‌کنم بلبل سماع بر گل بستان همی کند#من بر گل شقایق رخسار می‌کنم هر جا که سرو قامتی و موی دلبریست#خود را بدان کمند گرفتار می‌کنم گر تیغ بر کشند عزیزان به خون من#من همچنان تأمل دیدار می‌کنم هیچم نماند در همه عالم به اتفاق#الا سری که در قدم یار می‌کنم آن‌ها که خوانده‌ام همه از یاد من برفت#الا حدیث دوست که تکرار می‌کنم چون دست قدرتم به تمنا نمی‌رسد#صبر از مراد نفس به ناچار می‌کنم من بعد از این نه زهد فروشم نه معرفت#کان در ضمیر نیست که اظهار می‌کنم جان است و از محبت جانان دریغ نیست#اینم که دست می‌دهد ایثار می‌کنم زنار اگر ببندی سعدی هزار بار#به زانکه خرقه بر سر زنار می‌کنم (سعدی،همان:/592غ 421) هر چند با نظر به جدول 1،نتیجۀ به دست آمده از وجود عناصر خطابی در تمام 100 درصد غزلیات خواجه حکایت می‌کند،در یک نظر کلی جهت جمع‌بندی،برای آنکه بتوان غزلیات سعدی را به دو دستۀ خطابی و غیر خطابی تقسیم کرد،در ادامه غزلیاتی را که تنها در یک،دو یا سه بیت آن‌ها عناصر خطاب دیده می‌شوند،خطابی و بقیۀ آن‌ها را غیر خطابی می‌نامیم."