خلاصة:
بنا بر نظریه غالب (نظریه ملاصدرا) در تبیین معاد جسمانی، انواع نعمت ها و عذاب های اخروی و هر آنچه در عالم آخرت برای انسان اتفاق می افتد، در قلمرو مثال متصل محقق می شود و امور خارج از نفس بوده و مخلوق قوه خیال اوست. نخستین پیامد چنین نظریه ای شخصی بودن معاد است و حال آنکه آیات بسیاری از قرآن کریم ناظر بر وجود ارتباطات جمعی گوناگون (رابطه شهادت، شفاعت، تصرف، پرس و جو، مجالست و محبت، اشراف، مناداه، مخاصمه، مجادله و استهزاء) در بین انسان ها با یکدیگر (بهشتیان با یکدیگر و دوزخیان و کفار با یکدیگر) می باشد که این امر با شخصی بودن معاد در قلمرو مثال متصل سر سازگاری ندارد. لذا با توجه به آیات بیان شده حداکثر می توان نظریه ملاصدرا در تبیین معاد جسمانی را در قلمرو مقال منفصل پذیرفت.
ملخص الجهاز:
"(مرسلات:36) انواع ارتباط انسانها با دیگر موجودات در عالم آخرت در قرآن کریم ارتباطات،مواجهات و گفتگوهای فراوانی در عالم آخرت اعم از برزخ،صحنه قیامت،بهشت و جهنم،بین انسان و سایر موجودات تصویر شده است که میتوان آنها را به شکل زیر دستهبندی کرد: الف)مواجهه خدا با انسانها:1-با عموم انسانها،(ق:22)2-با بندگان خاص:(فجر:-27 30)3-مجرمین و کافرین:(نحل:27؛مؤمنون:105-116،ق 27) ب)مواجهه انسانها با یکدیگر:1-پیامبران با کفار:(هود:118)2-بهشتیان با دوزخیان: (اعراف:50؛صافات:56-1؛مطفقین:34-36)3-کفار با رهبران خود در قیامت:(صافات:27-32) 4-بهشتیان با یکدیگر:(صافات:50-55؛طور:25-28)5-منافقان با مؤمنان(حدید،13-15) 6-کفار با یکدیگر(ابراهیم:21) د)مواجهه انسان با شیطان:(زخرف:38،ابراهیم:22) از میان این مواجههها و برخوردها آنچه مربوط به بحث ماست انواع مواجهه و گفتگوهای انسانها با یکدیگر در عالم آخرت است ه در ذیل برای اثبات مدعا که نقض شخصی بودن معاد است،به هر یک به نحو مجزا اشاره میشود.
رابطه تصرف روایاتی که در ذیل آیه{/«و ان من اهل الکتابی الا لیؤمنن به»/}(نساء:159)آمده و دلالت بر حضور پیامبر(ص)و ائمه(ع)در دم مرگ و در هنگام سؤال قبر و کمک کردن آن حضرات در شدائد دارند،ربطی به شفاعت در درگاه خدا ندارد،بلکه از قبیل تصرفها و حکومتی است که خدای تعالی به ایشان داده،تا به اذان او هر حکمی که خواستند برانند،و هر تصرفی خواستند بکنند،همچنان که درباره آن فرموده:«و بر اعراف(که جایگاهی میان بهشت و دوزخ است)مردمی هستند که هر کسی را از سیمایش میشناسد،به اصحاب بهشت صدا میزنند:که سلام بر شما،با اینکه خود تاکنون داخل بهشت نشدهاند،ولی امید آن را دارند-تا آنجا که میفرماید-اصحاب اعراف مردمی را که هر یک را با سیمایشان می شناسند،صدا میزنند و میگویند:دیدید که نیروی شما از جهت کمیت و کیفیت به دردتان نخورد؟آیا همین بهشتیان نیستند که شما سوگند میخورید:هرگز مشمول رحمت خدا نمیشوند؟دیدید که داخل بهشت میشوند و شما اشتباه میکردید آن گاه رو به بهشتیان کرده میگویند حال به بهشت درآئید که نه ترسی بر شما و نه اندوهناک میشوید»(اعراف: 45-49)و از این قبیل است آیه: {/«یوم ندعوا کل اناس بامامهم فمن أوتی کتابه بیمینه»/}(اسری:71) «روزی که هر قومی را به نام پیشواشان صدا میزنیم،پس هر کس کتابش به دست راستش داده شود، چنین و چنان میشود» که از این آیه نیز بر میآید:امام واسطه در خواندن و دعوت است و دادن کتاب از قبیل همان حکومتی است که خدا به این طائفه داده است."