خلاصة:
اندکی پس از تاسیس دارالفنون (1230 ﻫ . ش) و ورود استادان خارجی به ایران تالیف و ترجمه کتابهای درسی با محتوای علوم و فنون که در ایران پیش از آن رواج نداشت آغاز شد. انتخاب اصطلاحات و واژههای علمی مناسب فارسی به جای واژههای خارجی نامناسب نخستین نوآوری در این کتابها بود. چهل و هشت سال بعد، با ایجاد نظام آموزشی و تاسیس دبستانها و دبیرستانها، موسسان، مدیران و معلمان این مدارس کتابهای درسی را مننتشر کردند. پس از مشروطیت و از 1297ﻫ . ش، کتابهای درسی براساس برنامه وزارت معارف و با تشکیل شورای عالی معارف نوشته شد. از 1310 کتابهای دوره ابتدایی و از 1317 کتابهای دوره دبیرستان را وزارت فرهنگ و بعدا اداره نگارش منتشر میکرد. در 1312، دولت نظامنامه اداره انطباعات را از تصویب شورای معارف گذراند و تالیف کتاب درسی را نظمی نو بخشید. در سال 1320 بر اثر آشفتگیهای سیاسی و اقتصادی دولت تالیف و چاپ کتاب درسی را آزاد کرد. گرچه، بسیاری از دبیران و استادان دست به تالیف و ترجمه زدند، بر اثر رقابت آزاد در تالیف و چاپ کتاب درسی، کتابهای مشابهی در یک موضوع منتشر شدند که به هرج و مرج منجر شد و سرانجام حق انتشار کتابها به انحصار دولت درآمد. پس از آن، دولت با تاسیس سازمان کتابهای درسی ایران و سپس سازمان پژوهش و برنامهریزی، تالیف و انتشار کتابها را بر عهده گرفت.
ملخص الجهاز:
امروزه نوشتن کتـاب درسـی ماننـد برنامه ریزی درسی و آموزشـی و نیـز تـدریس آن کـاری تخصـصی اسـت ؛ امـا در گذشـته و پیش از آنکه آموزش و پرورش همگانی و حتی اجباری و مجـانی شـود، کتـاب درسـی همان کتابهای معمولی بزرگسالان بود؛ با این تفاوت که بـه کودکـان و نوسـوادان ، هـر بـار بیش از چند سطر درس نمی دادند و محصل به کمک تکـرار و حافظـه مطالـب را بـه ذهـن میسپرد و به معلم تحویل میداد تا آنکه به تدریج خواندن و نوشتن را با زحمت فراوان فـرا می گرفت .
با تأسیس مدارس جدید، کتاب درسی متناسب با سن دانش آموزان و نیازهای فردی و اجتماعی آنان به تدریج تـألیف شـد و در وزارت آمـوزش و پـرورش، سـازمان کتابهـای درسی و سپس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به وجـود آمـد و در دانـشگاهها نیـز سازمانهایی برای تهیه و تولید کتاب درسی تأسیس شد.
وزارت معارف برای آنکه مشکل تأمین کتاب درسـی را برطـرف کنـد، براسـاس برنامه ای که در سال ١٣٠٦ تصویب شد، تألیف کتابهای درسی ابتدایی را برعهده گرفت .
به منظور تحقیق و بررسی در مـسائل کیفـی آمـوزش و پـرورش و ارزیـابی مستمر و تنظیم برنامه های تحصیلی و تألیف و تدوین کتاب درسی و آماده سازی مدارس و مؤسسات آموزشی تابع وزارت آموزش و پرورش برای کـاربرد وسـایل و روشـهای نـو در جهت اعتلای کیفیت آموزش و پرورش سازمانی به نام «سازمان پـژوهش و نوسـازی »، کـه در این قانون سازمان نامیده میشود، تشکیل میگردد.