خلاصة:
پدیدارشناسی رنگ ها در عرفان اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است؛ از جمله در میان نظریات برخی از عرفا به ذکر مسائل سیر و سلوک با استفاده از تمثیلات رنگی پرداخته شده است. در کشف و شهود عرفا رنگ ها عرض نیستند بلکه نمایانگر باطنی معنا هستند و شاخصی می شوند برای محک زدن رتبه معنوی عارف و اینکه عارف در چه مقام عرفانی قرار گرفته است. انواع عبادات و اذکاری که عرفا انجام می دهند هر یک را نوری است که تابش این انوار در ابتدا به صورت برقی می باشد که آسمان دل را روشن می کند و زود خاموش می شود. سهروردی این برق ها را طالع و لوایح خوانده است. در حکمت و عرفان در مورد نخستین انواری که از عالم قدس بر روان سالک می تابد بحث می شود.ا ز طرفی در روان شناسی رنگ ها به اثرات روحی و روانی رنگ ها به عنوان جلوه های مختلف نور، بحث شده است. بررسی تطبیقی و تحلیلی دست آوردهای این دو حوزه معرفتی پیرامون رنگ و نور، قلمروهای تازه ای را فراروی انسان قرار می دهد.
ملخص الجهاز:
"نجم الدین رازی و علاء الدوله سمنانی معتقدند که نفس در ابتدای سیروسلوک خودش را به رنگ سیاه و تیره نشان میدهد،اما سیاهی که در اینجا وجود دارد با آن سیایهی که در وادی هفتم عرفان که وادی فقر و هیمان است فرق میکند.
علاء الدوله سمنانی نیز به این مراتب اشاره میکند: تا اثر نور ابدانی در باطن مرد ظاهر نشود قدم در دایرۀ اسلام نتواند نهد و در ظاهر اسلامش حاصل نتواند آمد و تا کیفیت صدور نور ایمان از صفتی که اسم مؤمنی حق بر آن دال است مشاهده نکنم اسم مؤمن بر او اطلاق کردن مجاز میباشد و تا قیام صفت مؤمنیت را به ذات واجب الوجود از راه تحقق درنیابد در مقام احسانش راه نیابد (سمنانی،1369:243).
سبز از آرمانبخشترین رنگهاست و انتخابکنندۀ آن رنگ دارای ثبات قدم و استقامت و پشتکار است؛همان طور که عارف سالک با رسیدن به نفس مطمئنه در مسیری که انتخاب کرده به یک استقامت و پایداری رسیده است؛وقتی این رنگ تمایل به آبی پیدا میکند نشان دهندۀ عزم راسخ و پایداری بیشتری است که عارف از خود نشان میدهد و مهمتر از همه مقاومت در برابر تغییرات است و این کاملا با حالت ایقانی که پس از این مرتبه حاصل میشود سازگاری دارد.
قلب عارف در مرتبۀ فنا،روشنایی خود را از دست میدهد و دیگر انوار و الوانی در آن منعکس نمیشود ولی بعد به واسطۀ آب حیات که نمادش سبز است حیات مجدد مییابد و این همان آخرین مرحله نفس مطمئنهای است که نجم الدین رازی بیان کرده که با رنگ سبز خود را نشان میدهد."