خلاصة:
بی تردید، علم اخلاق یکی از شریف ترین علوم و شاید موثرترین آنهـا در تعـالی و تکامل اجتماعات انسانی است . آنچه اکنـون مـانع ثمربخشـی ایـن علـم و ایفـای کارویژه های اساسی آن در متن جوامع اسلامی شده ، آفات و انحرافاتی است که آن را از جایگاه اصلی اش تنّزل داده و اخلاق اسلامی را به غیـر آن تبـدیل و تحویـل کرده است . به نظر می رسد مهم ترین انحرافی که اکنون این حوزه از معرفـت را بـا آسیب های جدی مواجه کـرده ، ورود و بلکـه رسـوب فلسـفه و اخـلاق یونـانی در نظریات اخلاقی علمای مسلمان است . در مقاله پیش رو، با هدف تبیـین بنیادهـای دینی و وحیانی اخلاق اسلامی و تفاوت های آن با اخلاق برآمده از تفکـر فلسـفی یونان ، به بررسی تطبیقی این دو دیدگاه اخلاقی در چهار محور اساسی می پردازیم ؛ محورهای مذکور عبارت اند از: انسان شناسی اخلاقی ، غایت شناسـی اخـلاق ، منشـا ارزش اخلاقی و روش شناسی اصلاح خلقیات انسان .
ملخص الجهاز:
یعنی انسان مؤمن به واسطه ایمان به خداوند یا جهان آخرت از انجام اعمالش غایت خاصی را مراد می کند و انگیزه ای که متناسب با ایمانش است او را بـه سـمت انجـام عمل می کشاند؛ گرچه قطعا ملکات اخلاقی نیز در این میان نقش مؤثر خود را ایفـا کـرده و انجام عمل را تسهیل یا دشوار می کنند.
پرسشی که پیش از تبیین این مدعا می بایست پاسـخ بگیـرد این است که : با توجه به بداهت این نکته که اخلاقیات و اصـلاح آنهـا در هـدایت و تعـالی انسان نقش و اهمیت بسزایی دارد به چه دلیل قرآن کریم ، که کتاب هدایت انسـان هاسـت ، به ظاهر، کمتر اهتمامی به اصلاح خلقیات دارد؟ اخلاقیات از نظـر کمـی در مقایسـه بـا دو حوزه دیگر تعالیم دین (اعتقادات و عملیات ) سهم بسیار کمتری از آیات قـرآن کـریم را بـه خود اختصاص داده است ؛ یا مثلا همانند ایمان و عمل صالح در هیچ آیه ای مستقیما دعوت به اصلاح نوع یا کل اخلاقیات نشده است (مثلا اینکه بگوید: ای مؤمنین !
١٨ فرآینــد اصلاح و تزکیه اخلاقـی بـه ایـن صـورت اسـت کـه خلقیـات انسـان از یـک طـرف ، از ریشـه معنوی ایمان تغذیـه کـرده و روح الاهـی در آنهـا جـاری می شـود و از جهتـی دیگـر بـا تکـرار اعمال صالح تثبیـت شـده ، اسـتقرار می یابنـد.
(مجلسی ، ١٤٠٤، ج٩٤، ص٥٤) این آیات و روایات و بلکه کثیری از روایـات دیگـر، بـر ایـن نکتـه تصـریح بـر ایـن دارنـد کـه محبت و تولای اهـل بیـت (ع ) و اظهـار و تمسـک بـه ولایـت ایشـان باعـث تقویـت ایمـان و تزکیه اخلاقی و عملی انسان مـی شـود.